ذهنیت های والدین| تله های ذهنی اثرگذار بر تربیت فرزندان

ذهنیت های ما انسان ها محصولی از چیزهایی است که تجربه می کنیم یا می آموزیم و حتی به عنوان والدین به فرزندان خود منتقل می کنیم. باورها و احساسات کودکان به شدت تحت تاثیر ذهنیت های والدین قرار دارد؛ از این رو شناخت و آگاهی نسبت به این تله های ذهنی برای هر پدر و مادری که دغدغه فرزندپروری دارند ضروری است.

تاثیر پذیری سریع فرزندان از والدین

در دوران کودکی به دلیل طراوت روحی و آمادگی ذهنی بالا کودکان به طور سریع و مستقیم تحت تاثیر والدین و محیط خود قرار می گیرند. ذهن کودک همچون لوح سفیدی است که هر آنچه بر آن حک شود به آسانی محو نمی شود. به همین دلیل تربیت و پرورش مناسب در این دوره مهمترین وظیفه خانواده است.

کودکان از همان ابتدا رفتار های والدین را الگوی خود قرار می دهند و نحوه تعامل با محیط اطراف را از آنها می آموزند. این پدیده در ساختار خانواده ها به وضوح دیده می شود؛ زیرا کودکان رفتار والدین را با یکدیگر و تعاملشان با دیگران را مشاهده و تقلید می کنند. به عنوان مثال اگر والدین به طور مرتب درگیر مشاجره باشند کودک نیز در موقعیت های مختلف واکنش های تهاجمی از خود نشان می دهد.

در دوره نوجوانی نیز که گذرگاهی بین کودکی و بزرگسالی شناخته می شود تغییرات اساسی در ابعاد مختلف زندگی فرد رخ می دهد. این دوره به لحاظ سلامت روانی اهمیت ویژه ای دارد چرا که رفتار ها و عادت های بنیادین در این دوره شکل می گیرند و در آینده تقویت می شوند. شخصیت فردی که در دوران کودکی تحت تاثیر تربیت خانوادگی شکل گرفته است در این دوره وارد جامعه شده و نقش فعالی در نسل جدید ایفا می کند.

مطالعات علمی نشان می دهند که باورها و ذهنیت های والدین تاثیر چشمگیری بر دوره نوجوانی فرزندان دارد. والدینی که خودآگاهی لازم را کسب کرده و باورهای نادرست و ذهنیت های زیان آور خود را پالایش و اصلاح کرده اند می توانند با تغییر ذهنیت آموزش صحیح و آگاه سازی فرزندان به رشد و موفقیت آنان کمک کنند. نوجوانی که به آرامش خود اهمیت می دهد و از ستیز و استرس دوری می کند و از عزت نفس بالایی برخوردار است نمونه ای از تربیت آگاهانه خانواده است.

چگونه انتقال ذهنیت ها انجام می شود؟

شکل گیری شخصیت و مهارت های اجتماعی فرزندان ریشه در دوران کودکی و نوجوانی دارد. در سال هایی اولیه زندگی به ویژه تا 11 سالگی مغز کودک به سرعت در حال رشد است و توانایی های شناختی مانند حافظه پردازش اطلاعات درک سریع وقایع و دقت و تمرکز به طور چشمگیری بهبود می یابند. از آنجایی که کودکان هنوز در تنظیم هیجانات و برقراری ارتباطات پیچیده اجتماعی مهارت کافی ندارند نقش والدین در شکل دهی باورها و ذهنیت های آن ها بسیار پررنگ است.

برخی از مهمترین راه های انتقال ذهنیت ها به فرزندان عبارتند از:

• تاثیر کلام و جملات والدین بر عزت نفس کودک: عبارات مثبت و تشویقی عزت نفس کودک را بالا می برد و باور به توانایی های خود را تقویت می کند؛ درحالی که عبارات منفی و انتقادی می تواند به عزت نفس او آسیب برساند.
• نقش تنبیه در رفتار کودکان: تنبیه های مکرر و شدید می تواند این ذهنیت را در آن ها نهادینه و شرطی کند که برای حل مسائل و مشکلات استفاده از خشونت می تواند یک گزینه راه گشا باشد. این واکنش باعث ایجاد ترس اضطراب و خشم نیز می شود.
• تاثیر کلمات و احساسات منفی بر کودک: احساساتی که ریشه در ترس استرس و خشم دارد اضطراب را در دل و ذهن کودک نهادینه می کند.
• نقش کلمات تحقیرآمیز: جملاتی که حاوی مقایسه کودک با همسالان است می تواند احساس ناامنی و حقارت را به او منتقل کند.

اثر نامناسب ذهنیت های والدین بر فرزندان

در این بخش می خواهیم بدانیم که کدام یک از تله های ذهنی ما به عنوان والدین می تواند تاثیر مستقیم بر باورها احساسات و ذهنیت های فرزندانمان بگذارد و یا عادت های ناپسندی در آن ها ایجاد کند.

• ذهنیت قربانی: حتماً با افرادی برخورد کرده‌اید که خود را قربانی شرایط کنونی و یا آسیب‌دیده از دیگران می‌دانند. این افراد اغلب مسئولیت‌پذیری کمتری از خود نشان می‌دهند و تمایل دارند مشکلاتشان را به عوامل بیرونی نسبت دهند. بسیاری از افرادی که بحران میانسالی را تجربه می‌کنند به این طرز فکر گرایش پیدا می‌کنند. یکی از تأثیرات مخرب ذهنیت قربانی بر روی روابط والد و فرزند است. والدینی که خود را قربانی شرایط می‌دانند به جای اینکه الگویی از مسئولیت‌پذیری و خودباوری برای فرزندانشان باشند ممکن است ناخواسته فرزندان وابسته‌ای تربیت کنند که توانایی رویارویی با چالش‌های زندگی را ندارند.
• ذهنیت مقایسه گر: والدین از روی مهر و عطوفت دوست دارند فرزندشان از همسالان خود بهتر و در همه زمینه ها موفق باشد. این ذهنیت می تواند باعث ایجاد رقابت ناسالم بین کودکان شود و همچنین فشار روانی زیادی بر آن ها وارد می کند. این ذهنیت در فرزندان نهادینه می شود که هرگز به اندازه کافی خوب نیستند.
• ذهنیت والدین کمال گرا: در خانواده ای که والدین به تله ذهنی کمال گرایی دچار هستند فرزندان نیز مجبورند تا به معیارهای بالای آن ها ملزم باشند. فرزندان تحت فشار روانی بزرگ می شوند و باور می کنند که برای جلب رضایت دیگران همواره باید تلاش بسیار کنند. این افراد از ترس بروز خطا و اشتباه بسیاری از فرصت ها را از دست می دهند.
• ذهنیت نجات دهنده: در واکنش به نیازهای فرزندان برخی والدین خیلی سریع تصمیم می گیرند تا مشکل آنان را برطرف کنند و بجای اینکه به آنان راهنمایی کنند سریعاً به درخواست ها و نیازهایشان پاسخ می دهند. این تله ذهنی می تواند مانع از آن شود که کودک مهارت حل مساله را یاد بگیرد و به استقلال برسد.

چگونه تغییر ذهنیت ها انجام می شود؟

برای ایجاد تغییرات مثبت در تربیت فرزندان لازم است تا والدین آگاهی خود را نسبت به باورها احساسات عادات و ذهنیت ها افزایش دهند. این کار می تواند از این طریق ها انجام شود:

• مطالعه یا شرکت در کارگاه آموزشی: مطالعه کتاب مشاوره با متخصصان و کارشناسان تربیت و یا شرکت در دوره های آموزشی بسیار موثر خواهد بود. یکی از دوره هایی که می تواند به شما در این زمینه کمک کند « دوره چهار پیمان با خود » با ارائه دکتر سید مصطفی زارعی است که ایشان متخصص در حوزه های خودآگاهی روانشناسی و فرزندپروری با الگوی خودآگاهی معنوی است.
• تمرکز روی نقاط ضعف و قوت: تلاش کنید تا به این میزان خودآگاهی برسید که نقاط قوت و ضعف خود و فرزندانتان را بشناسید. درک درست از صورت مساله شما را به حل مشکل نزدیک می کند.
• افزایش عزت نفس: ریشه بسیاری از ذهنیت های والدین که تاثیر منفی روی تربیت فرزندان می گذارد عزت نفس ضعیف است. با ریشه یابی این کمبود و ارتقاء آن می توان آرامش درونی را به فرزندان هدیه داد و ویژگی های ناپسند اخلاقی را از آنان دور کرد.
• ارتقاء مهارت ارتباطی: در هر رابطه باید هر فرد نقش و وظیفه اش را نسبت به خودش و نسبت به دیگران بشناسد. این کار کمک می کند تا نیازهای فردی و خانوادگی بهتر درک شود.
• مطابقت گفتار و رفتار: اگر والدین برخلاف دستورالعمل های خانواده رفتار کنند نمی توانند از فرزندان انتظار عملکرد مناسب داشته باشند. مثلا اگر پدر یا مادر به وعده های خود عمل نکند به طور ناخودآگاه کودک می فهمد که لازم نیست کاملاً صداقت داشته باشد یا به تکالیفش به بهترین صورت عمل کند.

خانواده اولین و مهمترین نهاد پرورشی برای هر فرزند است؛ آرامش و صمیمیت فضای خانه و خانواده کمک می کند تا باورها و احساسات فرزندان شکل گرفته و نهادینه شود. در این بخش مهم زندگی والدین می توانند با آگاهی نسبت به ذهنیت ها یا تله های ذهنی ناخودآگاه خود فرزندانی شاد و با نشاط تربیت کنند.