زندگی پلاستیکی و تهدید زمین

می گویند 300 تا 500 سال زمان لازم است تا ظروف پلاستیکی در طبیعت از بین بروند. با این حال همچنان پلاستیک نقش بسیار پررنگی در زندگی امروز بازی می کند. هرخانواده روزانه پنج تا هفت کیسه پلاستیکی وارد چرخه مصرف می کند که نیمی از آن ها فقط یک بار استفاده شده و درخوش بینانه ترین حالت راهی مکان های دفن می شوند که به واسطه تجزیه پذیری طولانی مدت، باری سنگین و غیرقابل هضم برای زمین است.

به گزارش ویکی سلامت، به نقل از رسالت، شاید یکی از مهم ترین دلایل مصرف نامتعارف کیسه های پلاستیکی درکشوردسترسی راحت و ارزان کیسه های پلاستیکی است. کشور ما یک کشور نفت خیز است و وجود مواد اولیه ارزان و در دسترس پلیمری، یکی از مهم ترین عوامل در تولید و مصرف غیرمنطقی این کالای آسیب رسان به محیط زیست محسوب می شود. در عین حال فقدان سیاست های بازدارنده و تشویقی برای تغییر در الگوی مصرف پلاستیک ها نیز از مهم ترین مولفه هاست که موجب شده اقدام شاخصی در کشور در خصوص پلاستیک ها چه در حوزه تقنین و چه اجرا صورت نگیرد و به همین دلیل تقریبا تمام بسته بندی ها، کالاهای مصرفی و بسیاری از اشیا  یا از پلاستیک تهیه شده یا دستکم پلاستیک در پروسه تولید آن نقش داشته است.

ارزش این ماده در زندگی ما به حدی است که حتی سبک زندگی انسان را هم تغییر داده است. ارزان شدن بسیاری از کالاهای مصرفی که باعث رشد کیفیت زندگی قشر وسیع تری از مردم شده، مدیون پلاستیک است. اما آلودگی پلاستیکی، چه در جهان و چه در ایران، به یک معضل اساسی بدل شده است. 
کارشناسان محیط زیست تاکید می کنند: پلاستیک ها در زمان دفن به دلیل زمان طولانی برای تجزیه شدن، پس از مدتی تبدیل به شیرآبه شده و به آب های زیرزمینی نفوذ می کنند. این شیرآبه ها به دلیل داشتن ترکیباتی همچون فلزات سنگین و زیان آور برای سلامت محیط زیست و آب بسیار خطرناک هستند. پلاستیک ها به دلیل اینکه از منابع نفتی تشکیل شده و خاصیت تجزیه ناپذیری دارند، در خاک باقی مانده و مواد شیمیایی حاصل از آن ها به داخل خاک نفوذ کرده و وارد زنجیره غذایی انسان ها می شوند؛ بنابراین کیسه های پلاستیکی علاوه بر طبیعت، سلامت انسان ها را نیز به خطر می اندازند. 
هرچند در سال های اخیر کمپین ها و شعارهای متعددی برای کاهش استفاده از پلاستیک شکل گرفته، اما همچنان میزان سرانه مصرف پلاستیک در ایران بالاست و به روایت آمارهای رسمی، کشور ما به عنوان هفدهمین تولید کننده بزرگ پلاستیک در دنیا سالانه حدود 185 هزار تن پلاستیک تولید می کند. البته بخشی از مصرف پلاستیک اجتناب ناپذیر است، اما روندی که در کشور ما اتفاق افتاده، نگران کننده است و بخشی از مصرف بی رویه، به هزینه های ارزان قیمت برای خرید پلاستیک باز می گردد. بیشتر پلاستیک های تجزیه ناپذیر از جنس محصولات یکبار مصرف پلاستیکی هستند. محصولاتی که تقریبا 30 درصد بازار مصرف پلاستیک ها را در دنیا به خود اختصاص داده اند. این محصولات در کشور ما هزاران تن در سال تولید می شوند و اگر در فرآیند درستی وارد چرخه بازیافت شوند، از حجم این مشکلات بسیار کاسته خواهد شد. 
تفکیک از مبدا موضوع مورد غفلت مسیولان و شهرداری هاست که باعث شده پسماندهای پلاستیکی در مخلوطی با سایر پسماندها جمع آوری یا از طریق روان آب های سطحی به اراضی کشاورزی برسند. هرچند تلاش های بسیاری برای بازیافت پسماند و زباله صورت گرفته، اما به نظر می رسد این تلاش ها کافی نبوده است. به طور حتم، استفاده کمتر از پلاستیک، تفکیک صحیح از مبدا و ورود به چرخه بازیافت، رهاسازی پلاستیک ها را در محیط زیست کنترل خواهد کرد.

 دنیای بدون پلاستیک ممکن نیست؟

اگرچه به منظور کاهش مصرف و پیشگیری از آثار مخرب، استفاده از کیسه های پلاستیکی در 74 کشور به صورت کامل ممنوع و در 36 کشور نیز توزیع آن همراه با پرداخت هزینه های زیاد بوده که این امر به کاهش مصرف کیسه های پلاستیک کمک می کند، ولی انسان دنیای جدیدی ساخته که سخت به پلاستیک متکی است. تقریبا نمی توان دنیا را بدون وجود پلاستیک مجسم کرد. 
انواع قابل انعطاف پلاستیک که سبک، ارزان و ضد آب است در الیاف لباس، قطعات داخل اتومبیل، هواپیما یا ساختمان به کار می رود. اما اشتهای ما برای مصرف این ماده، باعث شده کره زمین را با آن اشباع کنیم. بسیاری از انواع پلاستیک قرن ها یا هزاران سال طول می کشد تا تجزیه شوند. یک پوشک یکبار مصرف، پانصد سال طول می کشد تا در محیط از بین برود. تمام پوشک های پلاستیکی که در طول تاریخ بشر استفاده شده، هنوز به صورتی در محیط زیست مانده اند. 
سازمان «صلح سبز» گزارش داده است که سالانه حدود دوازده میلیون و هفتصد هزار تُن پلاستیک به اقیانوس ها ریخته می شود، یعنی بدون وقفه، دقیقه ای یک بارِ کامیون. جدا از این که شواهد آن را به چشم می بینیم، رسانه ها هم به این معضل توجه نشان داده اند. تصاویر نهنگ هایی که بر اثر بلعیدن هزاران کیلو پلاستیک خفه شده اند، لاک پشت هایی که در تورهای پلاستیکی رها شده، گیر کرده اند و اجساد پرندگانی که تکه های پلاستیک را به اشتباه با غذا خورده اند، به برجسته کردن این مسیله اضطراری کمک کرده است. اما آنچه کمتر به آن توجه شده گستردگی ناپیدا و نفوذ پلاستیک در اساس حیات ما، یعنی خوردن، نوشیدن و نفس کشیدن است که هر بار با هریک از آنها ذرات پلاستیک بیشتری وارد بدنمان می کنیم.  طبق این گزارش، یک فرد معمولی سالانه تا یکصد و بیست هزار ذره پلاستیک از طریق خوردن و تنفس وارد بدنش می کند. کسانی که از آب بطری استفاده می کنند، تنها از همان منبع، یکصد و سی هزار ذره پلاستیک در سال وارد دستگاه هاضمه شان می شود. حتی کسانی که تنها آب شیر می نوشند هم از راه نوشیدن آب، سالانه چهارهزار ذره پلاستیک وارد بدنشان می کنند. حجم عظیم پلاستیک که به دریاهای مان سرازیر می کنیم همراه با ذرات پلاستیکی که به هوا می فرستیم، بر چرخه غذای موجودات تاثیر گذاشته است. تجربه نشان داده است پلاستیک می تواند عواقب وخیمی برای آبزیان داشته و دستگاه هاضمه آنها را مسدود کند، رفتارشان را تغییر بدهد و عقیم شان کند. ذرات کوچک پلاستیک که کمتر از پنج میلیمتر طول دارند، پس از تجزیه به ذرات بسیار کوچکتری به نام «نانوُ پلاستیک» تبدیل می شوند که طولشان از یکصد میلیاردیم متر تجاوز نمی کند. این ذرات قادرند از غشاهای سلولی گذشته و مستقیما در تماس با اعضا و بافت های بدن قرار گیرند، اما اطلاعات چندانی از تاثیر مستقیم وجود میکروپلاستیک و نانوُپلاستیک در بدن انسان در دست نیست. هرچند به اطلاعات بیشتری در این مورد نیاز است، اما لازم است برای به حداقل رساندن پسمانده های غیر لازم که وارد چرخه غذا می شود، تلاش کنیم. 
یک گزارش رسمی برآورد کرده که تا سال 2025، مقدار پسمانده های پلاستیک در دریاها سه برابر خواهد شد و حتی اگر ذرات پلاستیک در سطح کنونی به انسان لطمه نزند، بازهم فرصت را از دست داده ایم. در حالی که سالانه میلیون ها پرنده و بیش از یکصدهزار پستاندار دریایی از پلاستیک ازبین می روند، شاید تا آن موقع دیگر چندان از چرخه غذا باقی نمانده باشد.
 

راهکار کشورهای پیشرو

بسیاری از کشورهای پیشرو در جهان، با تدوین قوانین و ارایه راه حل هایی سعی در کنترل و مهار مشکل پلاستیک داشته اند. با توجه به اینکه مدت زمان لازم برای تجزیه پلاستیک در طبیعت چیزی در حدود 300 تا 500 سال تخمین زده می شود، بهترین راهکار، استفاده از مواد جایگزین است. برای مثال در بسیاری از محصولات می توان به جای پلاستیک از کایوچو، چوب یا موادی با منشا طبیعی استفاده کرد. این محصولات اکثرا چون از پایه گیاهی تولید می شود، بنابراین گزینه مناسبی برای جایگزینی پلاستیک هستند. اگرچه ممکن است قیمت کالای تولید شده به دلیل استفاده از ماده جایگزین افزایش یابد، اما دولت ها می توانند با تدوین سیاست های مالیاتی یا ارایه مشوق های اقتصادی، از قیمت تمام شده محصولات جایگزین شده، بکاهد. 

همچنین می توان با وضع مالیات بیشتر بر روی تولید و مصرف پلاستیک، استفاده لجام گسیخته آن را مهار کرد. نهایتا مالیات جمع آوری شده از پلاستیک نیز مجددا می تواند بر روی پروژه های احیا  یا حفظ  محیط زیست سرمایه گذاری شود. البته با وجود وضع مالیات های سنگین برای فروشندگان درخصوص تولید و مصرف کیسه های پلاستیکی، اما هنوز بسیاری از اقلام فروشی فروشگاه های این کشورها در کیسه های پلاستیکی به مردم عرضه می شوند. راهکار دیگری که در برخی کشورهای پیشرفته در حوزه محیط زیست استفاده می شود، اجبار مصرف کننده به جمع آوری و بازگشت بطری های پلاستیکی به منظور بازیافت است. برای مثال در آلمان هر بطری نوشیدنی چه به صورت فلزی و چه به صورت پلاستیکی، توسط دستگاه هایی که در فروشگاه های زنجیزه ای نصب شده  جمع آوری می شود. در هنگام خرید نوشیدنی، شما ناچارید تا مبلغ بیشتری بابت بطری پرداخت کنید و در صورتی که آن را جمع آوری و به محل بطری های قابل بازیافت برگردانید، مبلغ اضافی به شما بازگردانده می شود. این روش باعث می شود تا شهروندان مجبور شوند تا مسیولیت بیشتری برای کمک به جمع آوری بطری های پلاستیکی بپذیرند.
از این رو، درویش، مدیر اسبق دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است که ایران برای مقابله با آلودگی پلاستیکی باید از تجارب دیگر کشورها در این زمینه استفاده کند: «تعیین مالیات های سنگین برای تولید کنندگان پلاستیک و دریافت پول به ازای درخواست مشتریان برای کیسه های پلاستیکی نیز تا حد زیادی در کاهش مصرف و تولید زباله پلاستیکی در سایر کشورهای جهان موثر بوده است. دولت می تواند شرکت های تولید نوشابه و آب معدنی را ملزم کند تا از مشتریان خود بخواهند داغی محصولشان را در ازای جایزه ای  به آن ها بازگردانند. زیرا می توان آن ها را بازیافت و کمتر در طبیعت رها کرد.» 
مدیر اسبق دفتر مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به راهکار کشورهای اروپایی، عنوان می کند: «مردم می توانند با این داغی ها بلیت مترو و اتوبوس تهیه کنند. در صورتی که در ایران هم این روند اجرایی شود، می تواند مشوق بسیار خوبی برای مردم باشد: «صداوسیما هم می تواند با تولید برنامه های جذاب آموزشی، مردم را از خطرات تولید پسماندهای پلاستیکی آگاه کند و بازیافت را به آن ها آموزش دهد. اما در صورتی که روند تولید زباله پلاستیکی همچنان ادامه یابد، روز به روز بیشتر شاهد تخریب محیط زیست و شیوع سیلاب ها و حتی بیماری هایی مثل سرطان خواهیم بود. پلاستیکی که در طبیعت رها می شود، تا 500سال در طبیعت باقی می ماند و نه تنها از ورود آب باران به داخل خاک جلوگیری می کند و سبب افزایش سیلاب ها می شود بلکه بعد از قطعه قطعه شدن، وارد بدن حیوانات و سپس انسان شده و در زنجیره غذایی ما باقی می ماند که همین خود بروز بیماری های ناشناخته و سرطان ها را افزایش خواهد داد.» 
عمده مشکل پلاستیک های موجود این است که به علت دارا بودن پایه نفتی پلیمری، قابلیت برگشت پذیری به طبیعت را  ندارند و این موضوع موجب تخریب و آلودگی محیط زیست می شود، مهدی خادم ثامنی، مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این عبارت می گوید: «پلاستیک های زیست تخریب پذیر، حاوی مواد یا پلیمرهایی هستند که قابلیت تخریب و تجزیه توسط ریزجاندارهای موجود در محیط طبیعی (میکرو ارگانسیم) در بازه زمانی مشخص (به طور متوسط بین 2 تا 10 ماه حسب شرایط محیطی) دارند و محصول نهایی فرآیند تخریب این پلیمرها آب، دی اکسیدکربن و مواد غیر مضر است.»
اگرچه در بسیاری از کشورهای پیشرفته بودجه های کلانی به منظور تحقیق و توسعه در این زمینه سرمایه گذاری شده است، اما در ایران هنوز در مرحله تدوین قوانین و پله های نخست باقی مانده ایم. 
مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست در گفت و گو با «ویکی سلامت» عنوان می کند: «با توجه به اینکه طبق ماده 6  آیین نامه کاهش مصرف کیسه های پلاستیکی، تاکید گردیده دستگاه های مسیول حسب مورد و با همکاری اتاق ایران و انجمن ملی صنایع پلیمر ایران، موظفند استانداردهای تخصصی مرتبط با کیسه های پلاستیکی زیست تخریب پذیر را تدوین و پس از طرح در کمیسیون های فنی، جهت تصویب در کارگروه های ملی استاندارد به سازمان ملی استاندارد ایران ارایه کند لذا در این راستا، ضمن برگزاری جلسات فنی متعدد و بررسی استانداردهای بین المللی، استاندارد مربوطه در کمیته ملی تصویب و پس از ابلاغ، تولید تمامی کیسه های پلاستیکی منوط به تایید سازمان ملی استاندارد خواهد بود. طبق ماده 3  آیین نامه کاهش مصرف کیسه های پلاستیکی، توزیع رایگان کیسه های پلاستیکی به جز  میوه فروشی، توزیع کیسه های پلاستیکی نازک با ضخامت کمتر از 25 میکرون و کیسه های پلاستیکی نازک با ضخامت کمتر از 60 میکرون در فروشگاه های زنجیره ای، ممنوع بوده و وزارت صنعت، معدن و تجارت با همکاری وزارت کشور موظف است حسب مورد، در راستای کاهش تولید پسماند و محدود نمودن تولید، توزیع و مصرف کیسه های پلاستیکی، ظرف سه ماه از تاریخ ابلاغ این آیین نامه، شیوه نامه های مربوط را تهیه و اجرا کند.»
خادم ثامنی تصریح می کند: «ضمانت های اجرایی این استاندارد عمدتا تشویقی است و در اجرای ماده 2 آیین نامه، وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف است ترتیبی اتخاذ نماید تا تولیدکنندگان کیسه های پلاستیکی با ضخامت کمتر از 25 میکرون، از تاریخ ابلاغ این آیین نامه طی یک برنامه پنج ساله، سالانه 20 درصد از ظرفیت تولیدی خود را با کیسه های سازگار با محیط زیست یا زیست تخریب پذیر جایگزین کنند.» 
کارشناسان معتقدند: کیسه های سازگار با محیط زیست 46 درصد کمتر از کیسه های پلاستیکی ترکیبات پایه نفتی و رزینی دارند و در فرآیند تولید، 4 برابر انرژی کمتر و 6 برابر آب کمتر نسبت به کیسه های کاغذی مصرف می کنند و در مراحل پیش از تولید 34 درصد کمتر از کیسه های پلاستیکی گازهای گلخانه ای تولید می کنند. در این میان تغییر الگوی استفاده از کیسه های پلاستیکی، استفاده از پاکت و کیسه های پارچه ای برای خرید، خرید کالاهایی با کمترین پلاستیک، فرهنگسازی از طریق رسانه ها، جلوگیری دولت از احداث خط تولید نایلکس و عرضه آن، ایجاد فضای مناسب برای بازیافت و … از جمله مهمترین راهکارهایی است که می توان در زمینه کاهش و کنترل مصرف پلاستیک به کار گرفت. 

پایان خبر ویکی سلامت