تاثیرگذاری شبکه های اجتماعی در بین اطفال و نوجوانان

یادداشت

شبکه های اجتماعی اطفال و نوجوانان را از قالب کودکی خارج کرده، محدودیت های پیشروی فضای واقعی را از بین می برد و هر اطلاعاتی را بدون فیلتر اعم از مثبت و منفی به این دو قشر تزریق می کند.

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری ویکی سلامت ـ داود حسنلو، کارشناس ارشد حقوق جزا و جرم شناسی: در حال حاضر استفاده از تکنولوژی و شبکه های اجتماعی مجازی موضوعی غیرقابل اجتناب است و شاید بدون اغراق بتوان گفت بیشترین اثرگذاری را بر خانواده ها و به خصوص اطفال و نوجوانان داشته است. کاربران شبکه های اجتماعی خود را در دنیای مجازی فارغ از حصار های دنیای حقیقی می بینند و می توانند هویت جدید از خود را در شبکه های مذکور ارایه دهند و به واقع می توان این گونه بیان کرد که سهولت در دسترسی افراد به انبوهی از کاربران از دیگر مختصات شبکه های مجازی است و این فضا در کنار فرصت های زیادی که پیش روی کاربران قرار داده است، امروزه تبدیل به تهدیدی جدی علیه بنیان های اخلاقی به خصوص اطفال و نوجوانان جامعه شده است.

به واقع حضور اطفال و نوجوانان در این فضا آسیب هایی همانند انجام جرایم به دنبال دارد که موجب بزه دیدگی اطفال و نوجوانان در این فضا نیز خواهد شد. با ظهور شبکه های اجتماعی مبتنی بر وب و در سال های اخیر مبتنی بر تلفن های هوشمند از جمله تلگرام و اینستاگرام روند حضور اطفال و نوجوانان در فضای مجازی و تبدیل شدن آنان به عنوان کاربران پرمصرف این شبکه ها سرعت بیشتری به خود گرفته است.

این شبکه ها آنان را از قالب کودکی خارج کرده و محدودیت های پیشرو در فضای واقعی را از بین برده و بدون محدودیت به ذهن کودکانه آنها هرگونه اطلاعاتی اعم از مثبت و منفی را در ابعاد گسترده تزریق می کند. بعد منفی این فرآیند را می توان در دسترس قرار گرفتن انواع اطلاعات غیراخلاقی و مستهجن برای اطفال و نوجوانان و هم چنین در معرض قرار گرفتن آنها در انواع فرصت های ارتباطی و تعاملی بزه دیده غیر اخلاقی دانست و نتیجه نهایی چیزی به غیر از قربانی شدن آنها در جرایم اخلاقی از جمله سوء استفاده جنسی، هرزه نگاری، خشونت سایبری و سایر جرایم نیست.

در سیاست جنایی ایران، بزه دیده جایگاه واقعی خود را نداشته و لذا حمایت از بزه دیده نیز چندان مناسب نیست.

این موضوع در جرایم علیه اطفال و نوجوانان با توجه به شرایط و ویژگی های آنان، با استناد به اثرات نامطلوب و بلند مدت آن بر عواطف و روان بزه دیده که حتی ممکن است روند زندگی عادی او را برای همیشه مختل کند، بیشتر جلوه می کند. در این راستا اصلاح قوانین موجود در گسترش دامنه و ابعاد حمایت ها ضروری است. ضمن این که قانونگذار باید زمینه رسیدگی سریع و دقیق به این پرونده ها را ایجاد وراهکار های عینی، ملموس و مفید را جهت کاهش اثرات منفی جرم بر بزه دیده و جبران تالمات و خسارات عاطفی و معنوی او و هم چنین اعاده موقعیت بزه دیده ارایه دهد.

بعد از گذشت 19 سال از تصویب قانون حمایت از کودکان بالاخره قانون حمایت از اطفال و نوجوانان در سال 1399 تصویب شد. البته قانون سال 1381 در زمان خود حرکتی رو به جلو و راضی کننده در جهت دفاع از حقوق کودکان و نوجوانان بود. متعاقب آن نیز آیین نامه سامان دهی کودکان کار و خیابان مصوب هیات وزیران در سال 1384 تا حدودی وظایف و مسیولیت های سازمان ها و نهاد ها را در این موضوع روشن کرد، و کنوانسیون حقوق کودک نیز پس از تصویب در ایران در سال های اخیر نقش موثری در دفاع از حقوق کودکان و کرامت آنان ایفا کرد . در این میان در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399 تلاش شده تا به خانواده اهمیت بسیار داده شود از این جهت که ما سنگ بنای جامعه را خانواده می دانیم و در موارد مختلف به نقش خانواده و محیط های خطرزایی که ممکن است از سوی خانواده برای اطفال ونوجوانان وجود داشته باشد، توجه شده است.

برای مثال در ماده 36 این قانون بحث شده است که در محدوده خانواده مداخلات بیشتری صورت بگیرد و در صورت نیاز و احتمال خطر برای کودک، وی را سریع تر از آن محیط خارج کنند. قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوبه 1399 قدمی موثر در خصو ص حمایت از یک گروه آسیبپذیر محسوب میشود. اطفال و نوجوانان از نظر وضعیت خاص جسمی و روحی بسیار حساس هستند و بیشترین صدمه ر ا از جرایم نسبت به سایر قربانیان جرایم می بینند. اگر در خصوص جرایم اخلاقی علیه اطفال و نوجوانان به عنوان مثال در شبکه های اجتماعی، خانواده و سرپرستان نسبت به کودک بی تفاوت باشند یا باعث جرم بشوند، مجازات برای آنها تشدید می شود.

در همین راستا ایجاد شبکه تخصصی مربوط و مرتبط با فضای مجازی و الزام قانونی شبکه های اجتماعی به محافظت محتوایی و امنیتی از اطفال ونوجوانان از ضرورت زیادی برخوردار است. البته استفاده از شبکه های اجتماعی نکات مثبتی نیز دارد. کودکان می توانند از طریق آن ارتباط برقرار کنند و روابط آنها با دوستان تقویت می شود. در مطالعاتی که صورت گرفت، مشخص است که مشارکت در اشکال مختلف شبکه های اجتماعی، یک فعالیت معمول است که به تقویت ارتباطات، تعاملات اجتماعی و حتی مهارت های فنی به نفع کودکان و نوجوانان است. جنبه اجتماعی توسعه انسانی سخت است و شبکه های اجتماعی راهی معقول و آسان را برای معاشرت کودکان فراهم می کند. هنگامی که کودکان به راحتی به معاشرت حضوری دسترسی ندارند یا مشکلات اضطراب اجتماعی دارند، شبکه های اجتماعی می توانند در صورت نظارت مناسب ابزار مفیدی برای ارتباط با سایر همسالان باشند.