درخواست فرجام خواهی یعنی چه؟

درخواست فرجام خواهی یعنی آخرین راه اعتراض به حکمی که از دادگاه صادر شده و قطعی هم شده است. این فرآیند به دیوان عالی کشور اجازه می دهد که رای صادر شده را از نظر رعایت قوانین و موازین شرعی بازبینی کند و ببیند آیا همه چیز سر جای خودش بوده یا نه. در واقع، فرجام خواهی فرصتیه که اگه حس می کنید حکمی ناعادلانه یا غیرقانونی صادر شده، یک بار دیگه شانس بررسی اون رو داشته باشید.

توی دنیای پیچیده قانون و دادگاه، ممکنه یه جاهایی حق با شما باشه ولی حکم به ضررتون صادر بشه. درسته که بعد از مرحله اولیه دادگاه، فرصت تجدیدنظرخواهی داریم، اما گاهی اوقات بعد از اون مرحله هم ممکنه رای نهایی باب میلتون نباشه یا حس کنید اشکال قانونی داره. اینجا دقیقاً همون نقطه ایه که «فرجام خواهی» مثل یه سوپاپ اطمینان عمل می کنه تا آخرین شانس رو برای احقاق حقتون داشته باشید. اما فرجام خواهی الکی نیست و قواعد و شرایط خودش رو داره که اگه اون ها رو ندونید، ممکنه حتی این شانس آخر رو هم از دست بدید.

بیاید با هم قدم به قدم پیش بریم تا ببینیم فرجام خواهی دقیقاً یعنی چی، چه انواعی داره، چه پرونده هایی می تونن فرجام خواهی بشن و اصلاً چطوری باید این کار رو انجام بدیم. قول می دم بعد از خوندن این مقاله، معنی فرجام خواهی براتون مثل روز روشن بشه و اگه خدای نکرده کارتون به این مرحله کشید، دست خالی نمونید.

اصلا فرجام خواهی چیه؟ (تعریف ساده و خودمانی)

تصور کنید پرونده ای داشتید، مثلاً یه دعوای ملکی یا یه شکایت کیفری. دادگاه بدوی (اولیه) رای داده، شما اعتراض کردید و پرونده رفته تجدیدنظر. اونجا هم رای صادر شده و دیگه این رای، قطعی محسوب می شه. اما حالا اگه شما هنوز هم معتقدید این رای مشکل قانونی یا شرعی داره، چی؟ آیا راه دیگه ای برای اعتراض هست؟ بله! دقیقاً اینجا «فرجام خواهی» وارد بازی می شه.

فرجام خواهی به زبان ساده، یعنی اینکه از عالی ترین مرجع قضایی کشور، یعنی دیوان عالی کشور، درخواست کنیم که رای قطعی صادر شده رو بررسی کنه. اما یه نکته خیلی مهم هست: دیوان عالی کشور دوباره پرونده رو از اول بررسی نمی کنه که ببینه کی راست می گه و کی دروغ. کار دیوان اینه که فقط و فقط ببینه آیا دادگاه های پایین تر (بدوی و تجدیدنظر) توی صادر کردن رای، قوانین و مقررات رو درست رعایت کردن یا نه. یعنی، فرجام خواهی بیشتر یه بررسی شکلی و قانونی هست، نه یه بازبینی ماهیتی از اصل دعوا.

هدف اصلی فرجام خواهی اینه که مطمئن بشیم قوانین توی همه دادگاه ها به صورت یکسان و درست اجرا می شن. اینطوری جلوی اشتباهات قضایی گرفته می شه و یه جورایی دیوان عالی کشور نقش ناظر رو بازی می کنه.

فرجام خواهی چند مدل داره؟ (اصلی و تبعی)

وقتی اسم فرجام خواهی میاد، فکر می کنیم یه روش بیشتر نیست. ولی نه، قانون گذار برای شرایط مختلف، دو نوع فرجام خواهی رو پیش بینی کرده: یکی «اصلی» و دیگری «تبعی». دونستن این دو تا می تونه خیلی بهتون کمک کنه.

فرجام خواهی اصلی؛ اولین قدم شما

همونطور که از اسمش پیداست، فرجام خواهی اصلی همون چیزیه که بیشتر به ذهنمون میاد. یعنی شما یا طرف دعواتون، بعد از اینکه رای قطعی صادر شد، به صورت مستقل و مستقیم از دیوان عالی کشور درخواست می کنید که رای رو بررسی کنه. این درخواست، همون شروع ماجرای فرجام خواهی هست که توسط هر کدوم از طرفین دعوا که خودشون رو متضرر می دونن، ارائه می شه.

مثلاً اگه توی یه دعوای حقوقی، حکمی علیه شما صادر شده و شما معتقدید این حکم با قانون در تضاده، می تونید به عنوان «فرجام خواه» یک دادخواست فرجام خواهی اصلی ثبت کنید. این نوع فرجام خواهی معمولاً زمان بندی و شرایط خاص خودش رو داره که باید دقیقاً رعایت بشه.

فرجام خواهی تبعی؛ وقتی شما هم حرفی برای گفتن دارید

حالا فرض کنید طرف مقابل شما (که بهش می گیم فرجام خوانده) به رای اعتراض کرده و فرجام خواهی اصلی کرده. شما شاید در نگاه اول به این رای اعتراضی نداشته باشید، اما حالا که او درخواست فرجام داده، ممکنه شما هم بخواید از این فرصت استفاده کنید و جنبه های دیگه ای از همون رای رو که به ضررتون هست، به چالش بکشید. اینجاست که «فرجام خواهی تبعی» به کار میاد.

فرجام خواهی تبعی یعنی فرجام خوانده (کسی که علیهش فرجام خواهی اصلی شده) می تونه در پاسخ به فرجام خواهی اصلی طرف مقابل، خودش هم نسبت به همون رای و توی همون پرونده، فرجام خواهی کنه. این کار معمولاً برای دفاع از خودش یا برای اینکه مطمئن بشه حقش کامل رعایت می شه، انجام می شه. حواستون باشه که فرجام خواهی تبعی فقط در صورتی قابل قبوله که فرجام خواهی اصلی هنوز در جریان باشه و اگه اون رد بشه یا پس گرفته بشه، فرجام خواهی تبعی هم از بین می ره.

فرجام خواهی تبعی مثل این می مونه که طرف مقابل یه تکه از پازل رو برداشته، حالا شما هم می خوای از این فرصت استفاده کنی و بقیه قطعات رو سر جاشون بذاری، البته تا وقتی که اون قطعه اولی هنوز روی میز باشه.

فرجام خواهی در پرونده های حقوقی (از صفر تا صد)

بیشترین جایی که اسم فرجام خواهی رو می شنویم، توی پرونده های حقوقی هست. از دعواهای مالی گرفته تا مسائل خانوادگی، ممکنه حکمی صادر بشه که نیاز به بررسی دقیق تر در دیوان عالی کشور داشته باشه. اما کدوم احکام؟ با چه دلایلی؟ و با چه شرایطی؟ بیاید این ها رو جزء به جزء با هم بررسی کنیم.

چه احکام حقوقی رو می شه فرجام خواهی کرد؟

هر حکمی رو نمی شه همین طوری فرجام خواهی کرد. قانون گذار، توی ماده ۳۶۷ و ۳۶۸ قانون آیین دادرسی مدنی، موارد خاصی رو مشخص کرده که قابل فرجام خواهی هستن. مهم ترین این موارد شامل:

• احکامی که دادگاه بدوی صادر کرده و دیگه قابل تجدیدنظرخواهی نیستن (یعنی مدت تجدیدنظرخواهی گذشته یا کلاً پرونده از اون دسته نبوده که بشه تجدیدنظرخواهی کرد) و مبلغ خواسته اون ها از یه حد نصاب مشخصی (که هر چند وقت یک بار ممکنه تغییر کنه) بیشتر باشه. مثلاً در حال حاضر (سال 1403) برای مبالغ بالای 20 میلیون تومان.
• احکامی که مربوط به مسائل خیلی مهمی مثل اصل نکاح (ازدواج)، فسخ نکاح، طلاق، نسب (مثل اثبات یا نفی پدر و فرزندی)، حجر (جنون یا صغارت)، ثلث، وقف و تولیت هستن. این ها حتی اگه مبلغی هم نداشته باشن، به دلیل اهمیتشون قابل فرجام خواهی اند.
• بعضی از قرارها (مثل قرار ابطال دادخواست یا رد دادخواست) که اگه اصل دعوا قابلیت فرجام خواهی رو داشته باشه، خود اون قرار هم می تونه فرجام خواهی بشه.
• گاهی وقتا هم احکام و قرارهایی که از خود دادگاه های تجدیدنظر استان صادر شدن، توی موارد خاصی (مثل همون مسائل نکاح و طلاق) باز هم قابل فرجام خواهی هستن.

دلایل و جهات فرجام خواهی حقوقی چیا هستن؟

شما نمی تونید فقط بگید این رای رو قبول ندارم و درخواست فرجام بدید. باید دلایل مشخص و محکمی داشته باشید که نشون بده رای از نظر قانونی یا شرعی مشکل داره. این دلایل (که بهشون جهات فرجام خواهی می گیم) توی مواد ۳۷۱ تا ۳۷۶ قانون آیین دادرسی مدنی مشخص شدن:

1. دادگاه اشتباهی پرونده رو بررسی کرده: یعنی دادگاهی که رای رو صادر کرده، از نظر قانونی صلاحیت ذاتی (مثلاً دادگاه حقوقی به جای دادگاه کیفری) یا صلاحیت محلی (مثلاً دادگاه تهران به جای دادگاه اصفهان) رو برای بررسی پرونده نداشته.
2. رای صادر شده، خلاف شرع یا قانون هست: این مورد یعنی خود محتوای رای با یه ماده قانونی یا یه اصل شرعی در تضاد باشه.
3. اصول دادرسی رعایت نشده: مثلاً حق دفاع از شما گرفته شده، به یکی از دلایل مهمتون توجه نشده، یا تشریفات قانونی مهم دادرسی رعایت نشده باشه که این عدم رعایت، روی اعتبار رای تأثیر زیادی گذاشته.
4. تناقض بین آرا: اگه بین طرفین دعوا و توی یه موضوع یکسان، دو تا رای متفاوت صادر شده باشه و هیچ دلیل قانونی برای این تفاوت وجود نداشته باشه.
5. تحقیقات کامل نبوده: اگه تحقیقاتی که دادگاه انجام داده ناقص بوده یا دلایل و مستندات به درستی بررسی نشده باشن و این نقص توی رای تأثیرگذار بوده.
6. تفسیر اشتباه از اسناد: اگه دادگاه، یه سند یا مدرک رو اشتباهی تفسیر کرده و بر اساس اون تفسیر غلط، رای داده باشه.
7. اثبات بی اعتباری مدارک: اگه بعداً ثابت بشه که مدارکی که مبنای اصلی صدور رای بودن، جعلی یا بی اعتبار بودن.

شرایط کلی فرجام خواهی حقوقی؛ چی لازم داریم؟

برای اینکه فرجام خواهی حقوقی شما پذیرفته بشه، باید سه تا شرط اصلی رو حتماً رعایت کنید:

• اول از همه، رایی که قصد فرجام خواهی اون رو دارید، باید جزو همون مواردی باشه که قانون گفت قابلیت فرجام خواهی داره (همینایی که بالا توضیح دادیم).
• دوم، باید توی مهلت قانونی که برای فرجام خواهی تعیین شده، اقدام کنید. این مهلت برای ساکنین ایران ۲۰ روز و برای خارج از کشور ۲ ماهه. حتی یک روز تأخیر هم می تونه باعث رد درخواستتون بشه.
• سوم، واقعاً باید رای صادر شده مشکل قانونی یا شرعی داشته باشه و این مشکل هم توسط دیوان عالی کشور تأیید بشه. صرف اینکه شما رای رو دوست ندارید، دلیل برای فرجام خواهی نیست.

فرجام خواهی در پرونده های کیفری (همه چیز درباره اعتراض نهایی)

فقط پرونده های حقوقی نیستن که می تونن به دیوان عالی کشور برسن. توی پرونده های کیفری هم، اگه پای حکم های سنگین وسط باشه یا اشکالات مهمی توی روند رسیدگی دیده بشه، فرصت فرجام خواهی وجود داره. بریم سراغ جزئیات فرجام خواهی توی پرونده های کیفری.

کدوم آرای کیفری قابل فرجام خواهی هستن؟

ماده ۴۲۸ قانون آیین دادرسی کیفری بهمون می گه که چه جرایمی قابل فرجام خواهی توی دیوان عالی کشور هستن. این موارد معمولاً مربوط به جرایم خیلی جدی و مهم هستن:

• احکامی که درباره جرایمی صادر شده که مجازاتشون سلب حیات (اعدام)، قطع عضو، حبس ابد یا تعزیر درجه سه و بالاتر هست. اینجا دیگه پای زندگی و آینده آدم ها وسط هست، پس حساسیت بیشتره.
• جنایات عمدی که علیه تمامیت جسمانی افراد انجام شده و میزان دیه اون ها نصف دیه کامل یا بیشتر باشه.
• احکام مربوط به جرایم تعزیری درجه هشت (در صورتی که تجدیدنظرخواهی نشده باشه).
• جرایم مستلزم پرداخت دیه یا ارش که میزان یا جمع اون ها کمتر از یک دهم دیه کامل باشه (در موارد خاص و عدم تجدیدنظرخواهی).
• ماده ۴۲۹ قانون آیین دادرسی کیفری هم می گه اگه توی یه پرونده، چند تا اتهام یا جنبه مختلف وجود داشته باشه و یکی از اون ها قابلیت فرجام خواهی رو داشته باشه، بقیه جنبه های رای هم (حتی اگه خودشون به تنهایی قابل فرجام نباشن) همراه با اون قابل فرجام خواهند بود. اینطوری پرونده کامل تر بررسی می شه.

چه کسی حق فرجام خواهی کیفری داره؟

ماده ۴۳۳ قانون آیین دادرسی کیفری بهمون می گه چه کسانی می تونن درخواست فرجام خواهی بدن. این اشخاص شامل:

• محکوم علیه: یعنی کسی که براش حکم صادر شده و الان محکوم هست. وکیل یا نماینده قانونی اون هم می تونن این درخواست رو بدن.
• شاکی یا مدعی خصوصی: کسی که شاکی بوده و از ضرر و زیانش شکایت کرده. وکیل یا نماینده قانونی اون ها هم می تونن اقدام کنن.
• دادستان: در مواردی که قانون بهش اجازه داده باشه، دادستان هم می تونه برای حفظ حقوق عمومی یا اجرای صحیح قانون، درخواست فرجام خواهی کنه.

جهات فرجام خواهی کیفری؛ از چه طریقی اعتراض کنیم؟

مثل پرونده های حقوقی، توی پرونده های کیفری هم نمی شه همین طوری به هر چیزی اعتراض کرد. باید دلایل مشخصی (جهات فرجام خواهی) وجود داشته باشه که دیوان عالی کشور طبق ماده ۴۶۴ قانون آیین دادرسی کیفری، فقط به همون دلایل رسیدگی می کنه:

1. مشکل در تقصیر و مجازات متهم: اگه ادعا بشه که قوانین مربوط به اثبات تقصیر متهم یا تعیین مجازات قانونی براش، درست رعایت نشده. مثلاً مجازات اشتباهی براش تعیین شده.
2. رعایت نشدن اصول دادرسی: اگه اصول مهم دادرسی (مثل حق داشتن وکیل، حق دفاع، یا عدم رعایت تشریفات مهم) به شکلی رعایت نشده باشه که رای دادگاه رو کاملاً بی اعتبار کنه.
3. عدم انطباق مستندات با مدارک: اگه مدارکی که توی پرونده وجود داره با مستنداتی که دادگاه توی رای خودش بهشون اشاره کرده، همخوانی نداشته باشه.

چه آرایی رو نمی شه فرجام خواهی کرد؟ (موارد استثنا)

تا اینجا در مورد آرایی صحبت کردیم که قابل فرجام خواهی هستن. اما بد نیست بدونیم یه سری استثنا هم وجود داره. یعنی حتی اگه رای، ظاهرش شبیه به آرای قابل فرجام باشه، توی بعضی موارد خاص نمی شه ازش فرجام خواهی کرد. این موارد بیشتر برای جلوگیری از سوءاستفاده و طولانی شدن بیهوده پرونده هاست.

ماده ۳۶۹ قانون آیین دادرسی مدنی و ماده ۴۳۰ قانون آیین دادرسی کیفری، مهم ترین موارد رو مشخص کردن:

• احکامی که به اقرار متهم یا طرف دعوا صادر شدن: اگه کسی توی دادگاه رسماً اقرار کنه و اعتراف کنه که یه موضوعی رو قبول داره، دیگه بعدش نمی تونه بگه رای صادره مشکل داره و فرجام خواهی کنه. چون خودش اعتراف کرده!
• احکامی که بر اساس نظر کارشناس صادر شدن و طرفین اون رو قبول داشتن: اگه شما و طرف مقابل، کتباً توافق کرده باشید که هرچی کارشناس گفت، همون فصل الخطاب باشه و رای دادگاه هم بر اساس همون نظر کارشناس صادر بشه، دیگه نمی تونید فرجام خواهی کنید.
• احکامی که بر اساس سوگند صادر شدن: اگه توی پرونده ای، برای حل اختلاف، یکی از طرفین سوگند خورده باشه و رای هم بر اساس اون سوگند صادر شده باشه، قابل فرجام خواهی نیست.
• احکامی که حق فرجام خواهی شون ساقط شده: گاهی وقتا طرفین دعوا می تونن با توافق کتبی، حق فرجام خواهی خودشون رو از بین ببرن. توی این موارد، دیگه نمی شه فرجام خواهی کرد.
• احکام مربوط به مسائل فرعی: اگه یه حکمی در مورد مسائل فرعی یه پرونده (مثلاً هزینه های دادرسی) صادر شده باشه و حکم اصلی اون پرونده خودش قابل فرجام خواهی نباشه، حکم فرعی هم قابل فرجام نخواهد بود.
• احکامی که طبق قوانین خاص، غیر قابل فرجام هستن: بعضی اوقات قانون گذار توی قوانین خاص، بعضی از احکام رو صراحتاً غیر قابل فرجام معرفی می کنه.

دیوان عالی کشور؛ جایی که فرجام خواهی ها رسیدگی می شه

وقتی درخواست فرجام خواهی می دیم، پرونده مون کجا می ره؟ مستقیم می ره به عالی ترین مرجع قضایی کشور، یعنی دیوان عالی کشور. دیوان عالی کشور مثل یه ناظر عالی رتبه عمل می کنه که مواظبه همه دادگاه های دیگه، قوانین رو درست اجرا کنن. اما کار دیوان دقیقاً چیه؟

وظیفه اصلی دیوان عالی کشور اینه که:

1. نظارت بر اجرای صحیح قوانین: یعنی ببینه رایی که دادگاه های پایین تر صادر کردن، با قوانین موجود و شرع مقدس مطابقت داره یا نه.
2. ایجاد وحدت رویه: اگه بین دادگاه ها اختلاف نظر پیش بیاد یا رأی های متفاوتی در مورد یه موضوع مشابه صادر بشه، دیوان عالی کشور با صدور رأی وحدت رویه، یه مسیر مشخص رو برای همه دادگاه ها تعیین می کنه تا همه به یک شکل عمل کنن.

پس، دیوان عالی کشور، خودش دوباره دعوا رو بررسی نمی کنه که کدوم طرف محقه یا شواهد جدید رو بررسی کنه. تمرکز اصلیش روی شیوه رسیدگی و درست اجرا شدن قانون هست. تصمیمات دیوان عالی کشور می تونه شامل:

• ابرام (تأیید): اگه دیوان تشخیص بده که رای صادر شده مشکلی نداره و کاملاً قانونی و شرعی هست، اون رو تأیید می کنه.
• نقض (ابطال) و ارجاع: اگه دیوان عالی کشور ایرادی توی رای پیدا کنه (مثلاً از همون جهات فرجام خواهی که بالاتر گفتیم)، اون رای رو نقض می کنه و پرونده رو برای رسیدگی دوباره به شعبه ای هم عرض با دادگاهی که رای رو صادر کرده، برمی گردونه. این دادگاه هم عرض باید با توجه به نظر دیوان عالی کشور، دوباره به پرونده رسیدگی و رای جدید صادر کنه.

تا کی وقت داریم فرجام خواهی کنیم؟ (مهلت های قانونی)

توی کارهای قانونی، زمان از طلا هم باارزش تره. خیلی ها ممکنه فکر کنن هر وقت دلشون خواست می تونن اعتراض کنن، ولی اینطور نیست. برای فرجام خواهی هم مثل بقیه اعتراض ها، یه مهلت قانونی مشخص وجود داره که اگه از اون بگذره، دیگه نمی شه کاری کرد و حقتون از دست می ره. پس حواستون رو خوب جمع کنید:

• برای اونایی که توی ایران زندگی می کنن: مهلت فرجام خواهی، ۲۰ روز از تاریخیه که رای دادگاه بهشون ابلاغ شده. یعنی از وقتی که رای رو به دستتون رسوندن، ۲۰ روز وقت دارید اقدام کنید.
• برای اونایی که خارج از کشور زندگی می کنن: به خاطر فاصله و مشکلات ابلاغ، قانون گذار بهشون وقت بیشتری داده و مهلت فرجام خواهی برای این افراد، ۲ ماه از تاریخ ابلاغ رای هست.

این مهلت ها خیلی مهمن و حتی یک روز تأخیر هم می تونه باعث بشه که درخواست فرجام خواهی شما رد بشه. پس اگه قصد فرجام خواهی دارید، به محض اینکه رای به دستتون رسید، سریعاً به فکر کارهاتون باشید.

چطور فرجام خواهی کنیم؟ (مراحل گام به گام)

حالا که فهمیدیم فرجام خواهی چیه و کی می شه انجامش داد، وقتشه که بریم سراغ مراحل عملی اون. این فرآیند هم توی دعاوی حقوقی و هم توی دعاوی کیفری، یه سری قدم های مشخص داره که باید با دقت برداشته بشن.

مراحل فرجام خواهی در پرونده های حقوقی

برای فرجام خواهی یه حکم حقوقی، باید طبق مواد ۳۷۸ تا ۳۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی این مراحل رو طی کنید:

1. اولین قدم، سامانه ثنا: اگه هنوز توی سامانه ثنا ثبت نام نکردید، حتماً این کار رو بکنید. برای این کار باید حضوری به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی برید یا از طریق سایت sana.adliran.ir اقدام به احراز هویت کنید. بدون ثنا، کارهای قضایی خیلی سخته.
2. تنظیم دادخواست فرجام خواهی: باید یه دادخواست (یه متن درخواستی رسمی) بنویسید. این دادخواست باید شامل مشخصات کامل شما (فرجام خواه) و طرف مقابل (فرجام خوانده)، نام دادگاهی که رای رو صادر کرده، دقیقاً همون رایی که بهش اعتراض دارید، دلایلی که برای فرجام خواهی دارید و تاریخ ابلاغ رای باشه. معمولاً بهتره برای نوشتن دادخواست از یه وکیل کمک بگیرید تا هیچ ایرادی نداشته باشه.
3. جمع آوری مدارک لازم: باید رونوشت یا کپی تأیید شده (مصدق) از رایی که بهش اعتراض دارید، لایحه اعتراضیه (که دلایلتون رو توی اون مفصل نوشتید) و اگه وکیل دارید، وکالت نامه اون رو ضمیمه دادخواست کنید.
4. ثبت دادخواست در دفاتر خدمات قضایی: با دادخواست و مدارکتون به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه می کنید. اونجا دادخواست شما رو ثبت و به دادگاهی که رای اولیه رو صادر کرده، ارسال می کنن.
5. پرداخت هزینه های دادرسی: بله، فرجام خواهی هم مثل بقیه کارهای قضایی هزینه داره که باید توی همون دفاتر خدمات قضایی پرداخت بشه.
6. بررسی اولیه در دادگاه صادرکننده رای: دفتر دادگاهی که رای رو صادر کرده، دادخواست شما رو بررسی می کنه که کامل باشه و نقصی نداشته باشه. اگه نقصی بود، بهتون اطلاع می دن که رفعش کنید.
7. ارسال پرونده به دیوان عالی کشور: بعد از اینکه همه چیز کامل بود، پرونده به همراه دادخواست و مدارک شما، برای رسیدگی به دیوان عالی کشور ارسال می شه.
8. رسیدگی در دیوان عالی کشور: شعبه مربوطه در دیوان عالی کشور، دلایل شما رو بررسی می کنه. اگه دلایلتون رو وارد بدونه، رای رو نقض می کنه و پرونده رو به دادگاه صالح دیگه (هم عرض) می فرسته تا با توجه به نظر دیوان، دوباره رسیدگی و رای جدید صادر بشه. اگه هم دلایل رو وارد ندونه، رای رو ابرام (تأیید) می کنه و دیگه پرونده ای نمی مونه.

مراحل فرجام خواهی در پرونده های کیفری

فرجام خواهی توی پرونده های کیفری هم مراحل خاص خودش رو داره که توی ماده ۴۳۹ قانون آیین دادرسی کیفری توضیح داده شده:

1. تسلیم درخواست یا دادخواست فرجام: درخواست فرجام خواهی رو می تونید به دفتر دادگاه صادرکننده رای (چه بدوی چه تجدیدنظر) یا حتی به دفتر زندان تحویل بدید.
2. ثبت درخواست و گرفتن رسید: دفتر دادگاه یا زندان باید بلافاصله درخواست شما رو ثبت کنه و یه رسید بهتون بده که شامل اطلاعات شما، طرف مقابل، تاریخ و شماره ثبت باشه. تاریخ ثبت، همون تاریخ رسمی فرجام خواهی شما محسوب می شه.
3. ارسال درخواست به دادگاه صادرکننده رای اولیه: اگه درخواست رو به دفتر دادگاه تجدیدنظر یا زندان دادید، اونا باید بلافاصله درخواست رو به دادگاه صادرکننده رای اولیه (بدوی) بفرستن.
4. بررسی و ارسال پرونده به دیوان عالی کشور: دفتر دادگاه صادرکننده رای اولیه، درخواست رو بررسی می کنه. اگه درخواست توی مهلت قانونی داده شده و مشکلی نداشته باشه، پرونده رو به دیوان عالی کشور می فرسته.
5. رسیدگی در دیوان عالی کشور: دیوان عالی کشور پرونده رو بررسی می کنه و حکم نهایی رو صادر می کنه (ابرام یا نقض).
6. استرداد درخواست: اگه در هر مرحله ای، شما تصمیم بگیرید که فرجام خواهی رو پس بگیرید (استرداد کنید)، دادگاه صادرکننده رای اولیه (یا اگه پرونده رفته باشه دیوان، خود دیوان) درخواست رد یا ابطال دادخواست فرجام رو صادر می کنه.

نکته مهم: فرق فرجام خواهی با تجدیدنظر چیه؟

خیلی ها فرجام خواهی رو با تجدیدنظرخواهی اشتباه می گیرن، در حالی که این دو تا زمین تا آسمون با هم فرق دارن و اگه این تفاوت رو ندونید، ممکنه توی دردسر بیفتید. بریم ببینیم فرقشون چیه:

ویژگی	تجدیدنظرخواهی	فرجام خواهی
مرجع رسیدگی	دادگاه تجدیدنظر استان	دیوان عالی کشور
نوع رسیدگی	بررسی ماهوی و شکلی (دوباره دلایل و شواهد رو بررسی می کنه و حتی ممکنه مدارک جدید رو هم قبول کنه)	فقط بررسی شکلی و قانونی (بیشتر می بینه آیا قوانین و مقررات درست رعایت شدن یا نه، وارد جزئیات ماهیتی نمی شه)
هدف	اصلاح اشتباهات احتمالی دادگاه بدوی و دستیابی به رای عادلانه	نظارت بر حسن اجرای قوانین و موازین شرعی و ایجاد وحدت رویه قضایی
آرای قابل اعتراض	بیشتر آرای دادگاه بدوی (اولیه)	فقط آرای قطعی (که از دادگاه بدوی به خاطر عدم تجدیدنظرخواهی قطعی شدن یا آرای دادگاه تجدیدنظر) در موارد خاص و مهم
نتیجه	تأیید، نقض و صدور رای جدید، یا اصلاح رای	ابرام (تأیید) یا نقض و ارجاع پرونده به دادگاه هم عرض برای رسیدگی مجدد (خودش رای جدید صادر نمی کنه)

پس، اگه رای اولیه رو قبول ندارید، اول باید تجدیدنظرخواهی کنید. فرجام خواهی، مرحله بعد از قطعی شدن رای تجدیدنظر (یا قطعی شدن رای بدوی در موارد خاص) هست و ماهیتش کاملاً متفاوته.

فرجام خواهی دادگاه انقلاب؛ داستانش چیه؟

حتماً اسم دادگاه انقلاب به گوشتون خورده. این دادگاه ها مسئول رسیدگی به جرایم خاصی هستن، مثل جرایم امنیتی، مواد مخدر، محاربه و امثال این ها. خب، حالا اگه از احکام دادگاه انقلاب هم شکایتی داشته باشیم، می شه فرجام خواهی کرد؟

بله، آرای دادگاه انقلاب هم مثل بقیه دادگاه ها، تحت شرایطی قابل فرجام خواهی هستن. روند کلی فرجام خواهی از احکام دادگاه انقلاب، همون چیزیه که برای دعاوی کیفری توضیح دادیم. یعنی اگه حکم صادره از دادگاه انقلاب جزو اون دسته از احکام باشه که قانون آیین دادرسی کیفری، اونا رو قابل فرجام خواهی دونسته (مثل جرایم با مجازات سنگین مثل سلب حیات یا حبس ابد)، می شه از اون حکم هم توی دیوان عالی کشور فرجام خواهی کرد.

نکته مهم اینه که جهات فرجام خواهی و مهلت ها برای دادگاه انقلاب هم همون مواردی هستن که توی بخش های قبلی توضیح دادیم. یعنی باید دلایل قانونی محکمی داشته باشید که نشون بده رای صادره، مشکل قانونی یا شرعی داره و درخواستتون رو هم توی مهلت مشخص شده، به ثبت برسونید.

البته، به خاطر حساسیت پرونده های دادگاه انقلاب، معمولاً کار کردن با وکلای متخصص و با تجربه توی این حوزه می تونه خیلی مهم تر و حیاتی تر باشه.

نتیجه گیری: فرجام خواهی، آخرین امید احقاق حق

دیدیم که «درخواست فرجام خواهی» چیست و چه جایگاهی توی سیستم قضایی ما داره. این فرآیند، شاید آخرین فرصت قانونی باشه که می تونید برای بازبینی یک حکم قطعی دادگاه اقدام کنید، اما حواستون باشه که فرجام خواهی یه راه حل دم دستی نیست و قوانین و پیچیدگی های خاص خودش رو داره. اینطور نیست که هر کسی هر وقت دلش خواست بتونه از هر رایی فرجام خواهی کنه. باید رای صادر شده قابلیت فرجام خواهی رو داشته باشه، شما دلایل قانونی و محکمی برای اعتراض داشته باشید و از همه مهم تر، توی مهلت قانونی اقدام کنید.

رسیدگی به فرجام خواهی در دیوان عالی کشور انجام می شه؛ جایی که دیگه ماهیت دعوا دوباره بررسی نمی شه، بلکه فقط انطباق رای با قانون و شرع مورد ارزیابی قرار می گیره. اگه دیوان عالی کشور ایرادی پیدا کنه، رای رو نقض می کنه و پرونده رو برای رسیدگی مجدد به دادگاهی هم عرض می فرسته تا با نظر دیوان، دوباره رای صادر بشه.

با توجه به حساسیت و پیچیدگی های فرجام خواهی، بهتون توصیه می کنم اگه کارتون به این مرحله کشید، حتماً از مشاوره و کمک یه وکیل متخصص و باتجربه استفاده کنید. وکیل خوب می تونه راه و چاه رو بهتون نشون بده، از هدر رفتن وقت و انرژیتون جلوگیری کنه و شانس موفقیتتون رو توی این مرحله حساس، به شدت بالا ببره. بالاخره، پای حق و حقوق شما وسطه و باید برای حفظش، بهترین قدم ها رو بردارید.