راهکارهای تقویت تاب آوری در زندگی روزمره

تاب آوری (Resilience) از منظر علمی ظرفیت پویای سیستم های روان شناختی بیولوژیکی و اجتماعی فرد برای سازگاری موفقیت آمیز با ناملایمات تروما تراژدی تهدیدها یا منابع قابل توجه استرس است. این به معنای صرفاً “بازگشت به حالت اولیه” پس از یک تجربه دشوار نیست بلکه شامل فرآیندهای انطباقی است که ممکن است منجر به رشد فردی حفظ عملکرد طبیعی یا حتی بهبود عملکرد در مواجهه با چالش ها شود. تاب آوری یک ویژگی ثابت و ذاتی نیست بلکه مهارتی است که می توان آن را از طریق راهکارهای مبتنی بر شواهد علمی تقویت و پرورش داد. این ظرفیت شامل تعامل پیچیده ای از عوامل فردی (مانند ژنتیک ویژگی های شخصیتی مهارت های شناختی و هیجانی) و عوامل محیطی (مانند حمایت اجتماعی منابع اقتصادی و فرهنگی) است. درک علمی تاب آوری بر این نکته تأکید دارد که واکنش به استرس و توانایی مقابله با آن ریشه های عمیق بیولوژیکی و روان شناختی دارد که قابل شناسایی ارزیابی و بهبود هستند.

تاب آوری چیست؟ نگاهی علمی به مفهوم انعطاف پذیری روانی

تاب آوری در هسته خود توانایی سیستم عصبی و روان شناختی برای حفظ یا بازیابی سریع تعادل (هموستاز) پس از قرار گرفتن در معرض عوامل استرس زا است. این فرآیند عمیقاً با محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) و سیستم عصبی سمپاتیک مرتبط است که پاسخ “جنگ یا گریز” را مدیریت می کنند. در افراد تاب آور این سیستم ها به طور موثر فعال می شوند تا با تهدید مقابله کنند اما مهم تر از آن پس از رفع تهدید به سرعت به حالت پایه بازمی گردند. عدم بازگشت مؤثر به حالت پایه منجر به استرس مزمن می شود که با پیامدهای منفی متعدد سلامتی همراه است.

از نظر نوروبیولوژیکی مناطقی از مغز مانند قشر پیش پیشانی (Prefrontal Cortex) آمیگدال (Amygdala) و هیپوکامپ (Hippocampus) نقش کلیدی در تاب آوری ایفا می کنند. قشر پیش پیشانی در تنظیم هیجانات تصمیم گیری و کنترل تکانه نقش دارد و فعالیت قوی تر آن با تاب آوری بالاتر مرتبط است. آمیگدال مرکز پردازش ترس و هیجانات است و در افراد تاب آور فعالیت آن توسط قشر پیش پیشانی بهتر تعدیل می شود. هیپوکامپ در حافظه و یادگیری نقش دارد و به زمینه سازی تجربیات استرس زا کمک می کند؛ استرس مزمن می تواند به هیپوکامپ آسیب برساند.

تاب آوری صرفاً به معنای سرسختی یا عدم تجربه احساسات منفی نیست. بلکه شامل توانایی تجربه و پردازش هیجانات دشوار (مانند غم خشم اضطراب) به شیوه ای سازگارانه بدون غرق شدن در آن ها است. این انعطاف پذیری روان شناختی به فرد اجازه می دهد تا با واقعیت های دشوار روبرو شود معنایابی کند و به سمت اهداف ارزشمند خود حرکت کند حتی در شرایط سخت. ژنتیک و اپی ژنتیک نیز در استعداد فرد به تاب آوری نقش دارند اما تجربیات زندگی و یادگیری مهارت های مقابله ای تأثیر به سزایی در شکل دهی نهایی این ظرفیت دارند.

علائم و نشانه های کاهش تاب آوری و تاثیر استرس مزمن

کاهش تاب آوری یا قرار گرفتن طولانی مدت در معرض استرس می تواند خود را از طریق طیف وسیعی از علائم و نشانه های جسمی هیجانی شناختی و رفتاری نشان دهد. شناسایی این علائم گام مهمی در درک نیاز به تقویت تاب آوری است.

• علائم جسمی : خستگی مزمن که با استراحت بهبود نمی یابد سردردهای مکرر (به ویژه سردردهای تنشی) دردهای عضلانی و گرفتگی (ناشی از تنش مداوم) مشکلات گوارشی (مانند سندرم روده تحریک پذیر (IBS) سوزش سر دل تغییر در اشتها) اختلالات خواب (بی خوابی پرخوابی خواب بی کیفیت) تضعیف سیستم ایمنی (افزایش ابتلا به عفونت ها) افزایش فشار خون و تپش قلب. این علائم نتیجه فعالیت بیش از حد و طولانی مدت سیستم پاسخ به استرس و افزایش سطح هورمون هایی مانند کورتیزول و آدرنالین است.
• علائم هیجانی : تحریک پذیری و خشم زودهنگام اضطراب و نگرانی مداوم احساس غمگینی یا ناامیدی نوسانات خلقی احساس درماندگی یا بی ارزشی کاهش لذت از فعالیت هایی که قبلاً لذت بخش بودند (آنهدونیا) احساس بی قراری یا تنش درونی.
• علائم شناختی : مشکل در تمرکز و توجه اختلال در حافظه (به ویژه حافظه کوتاه مدت) کاهش توانایی تصمیم گیری و حل مسئله افکار منفی یا نشخوار فکری بدبینی و دید تونلی (تمرکز صرف بر جنبه های منفی). کورتیزول بالا می تواند بر عملکرد قشر پیش پیشانی و هیپوکامپ تأثیر منفی بگذارد.
• علائم رفتاری : گوشه گیری و اجتناب از تعاملات اجتماعی کاهش عملکرد شغلی یا تحصیلی اهمال کاری افزایش مصرف مواد (الکل نیکوتین مواد مخدر) یا رفتارهای پرخطر تغییر در الگوهای غذایی (پرخوری یا کم خوری) بی توجهی به بهداشت فردی و مسئولیت ها.

وجود ترکیبی از این علائم به ویژه اگر پایدار باشند و عملکرد روزمره فرد را مختل کنند می تواند نشان دهنده سطح پایین تاب آوری و تأثیر مخرب استرس مزمن باشد و نیاز به مداخله را مطرح می کند.

ارزیابی و تشخیص؛ چگونه سطح تاب آوری و آسیب پذیری سنجیده می شود؟

ارزیابی تاب آوری یک تشخیص پزشکی رسمی مانند افسردگی یا اضطراب نیست بلکه فرآیندی برای سنجش ظرفیت فرد برای مقابله با استرس و ناملایمات است. این ارزیابی معمولاً در زمینه سلامت روان و مدیریت استرس انجام می شود و از روش های مختلفی استفاده می کند :

• مصاحبه بالینی : متخصصان سلامت روان (روان پزشکان روان شناسان) از طریق مصاحبه ساختاریافته یا نیمه ساختاریافته به بررسی تجربیات فرد با استرس شیوه های مقابله ای معمول سیستم حمایتی نگرش ها و باورها و علائم مرتبط با استرس یا مشکلات تاب آوری می پردازند. تاریخچه زندگی تجربیات آسیب زا (تروما) و عوامل محافظتی فردی و محیطی مورد بررسی قرار می گیرند.
• پرسشنامه های استاندارد روان شناختی : ابزارهای متعددی برای سنجش کمی تاب آوری طراحی شده اند. از جمله معتبرترین آن ها می توان به مقیاس تاب آوری کانر-دیویدسون (Connor-Davidson Resilience Scale – CD-RISC) مقیاس تاب آوری مختصر (Brief Resilience Scale – BRS) و مقیاس تاب آوری بزرگسالان (Resilience Scale for Adults – RSA) اشاره کرد. این پرسشنامه ها جنبه های مختلف تاب آوری مانند خوش بینی پذیرش توانایی حل مسئله حمایت اجتماعی و معنویت را می سنجند. نتایج این پرسشنامه ها به تنهایی تشخیص دهنده نیستند اما اطلاعات مفیدی در کنار سایر روش ها فراهم می کنند.
• ارزیابی سلامت جسمی : از آنجایی که استرس مزمن و تاب آوری پایین تأثیرات فیزیولوژیکی دارند بررسی وضعیت سلامت جسمی اهمیت دارد. اندازه گیری فشار خون بررسی علائم حیاتی و انجام آزمایش های خون برای رد کردن بیماری های جسمی که می توانند علائمی مشابه ایجاد کنند (مانند مشکلات تیروئید) یا بررسی نشانگرهای التهابی (مانند CRP) ممکن است لازم باشد.
• ارزیابی های نوروفیزیولوژیک (بیشتر تحقیقاتی) : در محیط های تحقیقاتی از روش هایی مانند اندازه گیری تغییرپذیری ضربان قلب (Heart Rate Variability – HRV) که شاخصی از عملکرد سیستم عصبی خودمختار است یا سطوح کورتیزول بزاقی در زمان های مختلف روز برای ارزیابی پاسخ فیزیولوژیک به استرس استفاده می شود. این روش ها هنوز کاربرد بالینی گسترده ای برای ارزیابی تاب آوری ندارند اما درک علمی ما را افزایش می دهند.
• تشخیص افتراقی : مهم است که علائم ناشی از استرس مزمن یا تاب آوری پایین از اختلالات روان پزشکی مشخص مانند اختلال اضطراب فراگیر (GAD) اختلال افسردگی اساسی (MDD) اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) یا اختلالات سازگاری تفکیک داده شوند. معیارهای تشخیصی راهنماهایی مانند DSM-۵ (راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی) یا ICD (طبقه بندی بین المللی بیماری ها) در این زمینه کمک کننده هستند. ارزیابی دقیق تاب آوری به شناسایی نقاط قوت و ضعف فرد و طراحی مداخلات مناسب کمک می کند.

مداخلات درمانی علمی برای تقویت تاب آوری

تقویت تاب آوری از طریق مداخلات درمانی مبتنی بر شواهد امکان پذیر است. این مداخلات عمدتاً بر بهبود مهارت های مقابله ای تنظیم هیجانات تغییر الگوهای فکری ناکارآمد و تقویت منابع فردی و اجتماعی تمرکز دارند.

• روان درمانی (Psychotherapy) :
• درمان شناختی-رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy – CBT) : یکی از مؤثرترین رویکردها برای تقویت تاب آوری است. CBT به افراد کمک می کند تا الگوهای فکری منفی و غیرمفید (خطاهای شناختی) را که به استرس و هیجانات منفی دامن می زنند شناسایی و به چالش بکشند و آن ها را با افکار واقع بینانه تر و سازگارتر جایگزین کنند. همچنین تکنیک های رفتاری برای مدیریت استرس و حل مسئله آموزش داده می شود.
• درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (Acceptance and Commitment Therapy – ACT) : این رویکرد بر پذیرش افکار و احساسات دشوار (بدون تلاش برای تغییر یا حذف آن ها) و تعهد به انجام اقداماتی همسو با ارزش های شخصی فرد تمرکز دارد. ذهن آگاهی جزء کلیدی ACT است که به افزایش آگاهی از لحظه حال و کاهش درگیری با افکار منفی کمک می کند.
• رفتار درمانی دیالکتیکی (Dialectical Behavior Therapy – DBT) : DBT مهارت های مهمی برای تاب آوری آموزش می دهد از جمله تنظیم هیجان تحمل پریشانی (توانایی مدیریت بحران های هیجانی بدون توسل به رفتارهای مخرب) اثربخشی بین فردی و ذهن آگاهی. این رویکرد به ویژه برای افرادی که با بی ثباتی هیجانی شدید دست وپنجه نرم می کنند مفید است.
• حساسیت زدایی و بازپردازش از طریق حرکات چشم (Eye Movement Desensitization and Reprocessing – EMDR) : این روش درمانی عمدتاً برای پردازش خاطرات آسیب زا (تروما) که می توانند تاب آوری را به شدت کاهش دهند استفاده می شود و به کاهش تأثیر هیجانی این خاطرات کمک می کند.
• دارودرمانی (Pharmacotherapy) : هیچ دارویی وجود ندارد که مستقیماً “تاب آوری” را افزایش دهد. با این حال در مواردی که تاب آوری پایین با اختلالات روان پزشکی همراه است (مانند افسردگی شدید اضطراب مزمن PTSD) دارو درمانی می تواند نقش مهمی ایفا کند. داروهایی مانند مهارکننده های بازجذب سروتونین (SSRIs) یا مهارکننده های بازجذب سروتونین-نوراپی نفرین (SNRIs) می توانند به کاهش علائم این اختلالات کمک کرده و در نتیجه ظرفیت فرد را برای بهره مندی از روان درمانی و به کارگیری راهکارهای تقویت تاب آوری افزایش دهند. داروهای ضداضطراب (مانند بنزودیازپین ها) ممکن است به صورت کوتاه مدت برای مدیریت بحران ها تجویز شوند اما به دلیل خطر وابستگی استفاده طولانی مدت آن ها توصیه نمی شود. تجویز هرگونه دارو باید تحت نظر پزشک متخصص (روان پزشک) صورت گیرد.
• تکنیک های نوین :
• نوروفیدبک (Neurofeedback) : با استفاده از الکتروانسفالوگرافی (EEG) به فرد آموزش داده می شود تا الگوهای فعالیت مغزی خود را به سمت الگوهای مرتبط با آرامش و تمرکز بیشتر هدایت کند. شواهد اولیه نشان می دهد که ممکن است در بهبود تنظیم هیجان و کاهش استرس مؤثر باشد.
• بیوفیدبک (Biofeedback) : این تکنیک به فرد کمک می کند تا از پاسخ های فیزیولوژیکی خود (مانند ضربان قلب تنش عضلانی دمای پوست) آگاه شود و یاد بگیرد چگونه آن ها را به صورت ارادی کنترل کند (مثلاً با استفاده از تنفس عمیق یا ریلکسیشن).

انتخاب روش درمانی مناسب به شرایط فردی شدت علائم وجود یا عدم وجود اختلالات همراه و ترجیحات بیمار بستگی دارد و اغلب ترکیبی از روش ها (مثلاً روان درمانی همراه با تغییرات سبک زندگی) مؤثرتر است.

ما در کلینیک غنای تاب آوری خدمات رفتار درمانی و درمان اختلال یادگیری ارائه می دهیم.

راهکارهای عملی و مبتنی بر شواهد برای پرورش تاب آوری در زندگی روزمره

علاوه بر مداخلات بالینی راهکارهای عملی متعددی وجود دارند که افراد می توانند به طور روزمره برای پرورش و تقویت تاب آوری خود به کار گیرند. این راهکارها ریشه در یافته های علمی دارند و بر جنبه های مختلف سلامت جسمی و روانی تأثیر می گذارند :

• مدیریت استرس فعال : یادگیری و تمرین منظم تکنیک های مدیریت استرس ضروری است.
• ذهن آگاهی (Mindfulness) و مدیتیشن : تمرینات ذهن آگاهی به افزایش آگاهی از لحظه حال بدون قضاوت کمک می کنند. این کار باعث کاهش نشخوار فکری و بهبود تنظیم هیجانات می شود. مطالعات تصویربرداری مغزی نشان داده اند که مدیتیشن منظم می تواند ساختار و عملکرد مغز را در نواحی مرتبط با توجه خودآگاهی و تنظیم هیجان (مانند قشر پیش پیشانی) تغییر دهد.
• تنفس عمیق و دیافراگمی : تنفس آهسته و عمیق سیستم عصبی پاراسمپاتیک را فعال می کند که پاسخ “آرامش و گوارش” را القا کرده و اثرات فیزیولوژیکی استرس (افزایش ضربان قلب فشار خون) را خنثی می کند.
• فعالیت بدنی منظم : ورزش یکی از مؤثرترین راهکارها برای بهبود خلق وخو و افزایش تاب آوری است. فعالیت بدنی باعث ترشح اندورفین ها (مسکن های طبیعی بدن) کاهش هورمون های استرس مانند کورتیزول بهبود کیفیت خواب و افزایش نوروژنز (تولید سلول های عصبی جدید) در هیپوکامپ می شود. توصیه می شود حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی با شدت متوسط یا ۷۵ دقیقه فعالیت با شدت بالا در هفته انجام شود.
• تغذیه سالم و متعادل : رژیم غذایی نقش مهمی در سلامت روان و تاب آوری دارد. محور روده-مغز (Gut-Brain Axis) ارتباط دوطرفه ای بین میکروبیوم روده و عملکرد مغز برقرار می کند. مصرف غذاهای کامل و فرآوری نشده میوه ها سبزیجات پروتئین های کم چرب و چربی های سالم (مانند امگا-۳ که در ماهی های چرب یافت می شود) به کاهش التهاب سیستمیک و بهبود عملکرد مغز کمک می کند. محدود کردن مصرف قند غذاهای فرآوری شده و چربی های ترانس ضروری است.
• خواب کافی و باکیفیت : خواب برای تثبیت حافظه پردازش هیجانی و ترمیم فیزیولوژیکی ضروری است. کمبود خواب مزمن می تواند تاب آوری را به شدت کاهش دهد منجر به تحریک پذیری اختلال در تمرکز و تصمیم گیری و افزایش آسیب پذیری به استرس شود. هدف گذاری برای ۷-۹ ساعت خواب باکیفیت در شب و رعایت بهداشت خواب (مانند داشتن برنامه خواب منظم محیط خواب تاریک و آرام اجتناب از محرک ها قبل از خواب) اهمیت دارد.
• تقویت ارتباطات اجتماعی : داشتن شبکه حمایتی قوی یکی از مهم ترین عوامل محافظتی در برابر استرس و تقویت کننده تاب آوری است. تعاملات اجتماعی مثبت باعث ترشح اکسی توسین می شود که هورمونی با اثرات ضد استرس و تقویت کننده پیوند اجتماعی است. صرف وقت با خانواده و دوستان مشارکت در گروه های اجتماعی یا داوطلبانه و درخواست کمک در مواقع نیاز حیاتی است.
• پرورش خوش بینی واقع گرایانه و معناسازی : تاب آوری به معنای نادیده گرفتن مشکلات نیست بلکه شامل توانایی یافتن جنبه های مثبت یا قابل کنترل در شرایط دشوار و حفظ امید به آینده است (خوش بینی واقع گرایانه). تلاش برای یافتن معنا و هدف در زندگی حتی در مواجهه با سختی ها می تواند انگیزه و استقامت را افزایش دهد. تمرین شکرگزاری نیز با افزایش بهزیستی و تاب آوری مرتبط است.
• تعیین اهداف واقع بینانه و اقدام گرایی : تقسیم کردن چالش های بزرگ به گام های کوچک تر و قابل مدیریت و تمرکز بر اقداماتی که در کنترل فرد هستند احساس خودکارآمدی و کنترل را افزایش می دهد. دستیابی به اهداف کوچک انگیزه را برای ادامه مسیر تقویت می کند.

به کارگیری مداوم این راهکارها در زندگی روزمره به تدریج ظرفیت فرد را برای مواجهه سازگارانه با چالش ها و حفظ سلامت روان افزایش می دهد.

پیشگیری؛ چگونه می توانیم سپری در برابر ناملایمات بسازیم؟

پیشگیری در زمینه تاب آوری به معنای انجام اقدامات فعالانه برای ایجاد یک پایه محکم روانی و جسمی است که فرد را قادر می سازد تا در مواجهه با استرس ها و بحران های اجتناب ناپذیر زندگی کمتر آسیب ببیند و سریع تر بهبود یابد. این رویکرد پیشگیرانه شامل موارد زیر است :

• آموزش مهارت های مقابله ای از سنین پایین : مدارس و خانواده ها نقش مهمی در آموزش مهارت های اساسی مانند حل مسئله تنظیم هیجان ارتباط مؤثر و تفکر نقاد به کودکان و نوجوانان دارند. فراگیری این مهارت ها در دوران رشد پایه ای قوی برای تاب آوری در بزرگسالی ایجاد می کند.
• ایجاد روتین های سالم و پایدار : داشتن یک برنامه روزانه منظم که شامل زمان کافی برای خواب تغذیه سالم فعالیت بدنی و فعالیت های لذت بخش باشد به حفظ تعادل فیزیولوژیکی و روانی کمک کرده و از فرسودگی ناشی از استرس جلوگیری می کند. روتین ها حس پیش بینی پذیری و کنترل را افزایش می دهند.
• شناسایی زودهنگام عوامل استرس زا و مدیریت آن ها : آگاهی از موقعیت ها افکار یا روابطی که به طور معمول باعث ایجاد استرس می شوند و تلاش برای مدیریت فعالانه آن ها (مثلاً از طریق تعیین حد و مرز مذاکره یا در صورت لزوم اجتناب سالم) می تواند از تبدیل شدن استرس های کوچک به مشکلات بزرگ جلوگیری کند.
• ساختن و حفظ شبکه حمایتی قوی : سرمایه گذاری بر روی روابط معنادار با خانواده دوستان و همکاران یک سپر حمایتی مهم در برابر ناملایمات ایجاد می کند. داشتن افرادی که بتوان در مواقع سختی به آن ها تکیه کرد بار روانی استرس را کاهش می دهد.
• پرورش ذهنیت رشد (Growth Mindset) : باور به اینکه توانایی ها و هوش از طریق تلاش و یادگیری قابل بهبود هستند (در مقابل ذهنیت ثابت که آن ها را ذاتی می داند) افراد را تشویق می کند تا چالش ها را به عنوان فرصت هایی برای یادگیری ببینند و در مواجهه با شکست استقامت بیشتری نشان دهند.
• مراقبت فعالانه از سلامت روان : همان طور که برای سلامت جسمی چکاپ های منظم انجام می شود توجه به سلامت روان نیز ضروری است. این شامل خودآگاهی نسبت به وضعیت هیجانی جستجوی اطلاعات معتبر درباره سلامت روان و در صورت نیاز مراجعه به متخصص بدون احساس شرم یا انگ است.
• یادگیری مداوم و انعطاف پذیری شناختی : دنیای امروز دائماً در حال تغییر است. توانایی یادگیری مهارت های جدید سازگاری با شرایط متغیر و داشتن انعطاف پذیری در تفکر (توانایی دیدن مسائل از زوایای مختلف و تغییر رویکرد در صورت لزوم) به افزایش تاب آوری در برابر عدم قطعیت کمک می کند.
• محدود کردن قرار گرفتن در معرض اخبار منفی و استرس زای مداوم : در عصر اطلاعات قرار گرفتن بی وقفه در معرض اخبار ناراحت کننده می تواند به استرس مزمن و احساس درماندگی دامن بزند. مدیریت مصرف رسانه ها و اختصاص زمان های مشخص برای دریافت اخبار ضروری یک اقدام پیشگیرانه مهم است.

اقدامات پیشگیرانه سرمایه گذاری بلندمدتی هستند که نه تنها به مدیریت بهتر بحران ها کمک می کنند بلکه کیفیت کلی زندگی و بهزیستی را نیز ارتقا می دهند.

نتیجه گیری؛ تاب آوری مهارتی آموختنی برای زندگی بهتر

تاب آوری یک سازه روان شناختی و بیولوژیکی پیچیده است که نقشی حیاتی در توانایی انسان برای عبور موفقیت آمیز از فراز و نشیب های زندگی ایفا می کند. برخلاف تصورات گذشته که تاب آوری را یک ویژگی ذاتی و تغییرناپذیر می دانستند شواهد علمی قوی نشان می دهند که تاب آوری ظرفیتی پویا و قابل یادگیری است. این مهارت از طریق تعامل ژنتیک تجربیات اولیه زندگی ویژگی های شخصیتی و مهم تر از همه از طریق یادگیری و به کارگیری فعالانه راهکارهای مبتنی بر علم قابل پرورش و تقویت است.

درک مبانی نوروبیولوژیکی تاب آوری به ویژه نقش محور HPA سیستم عصبی خودمختار و ساختارهای کلیدی مغز مانند قشر پیش پیشانی و آمیگدال اهمیت مداخلاتی را که بر تنظیم فیزیولوژیکی و هیجانی تمرکز دارند (مانند ذهن آگاهی تنفس عمیق ورزش منظم و خواب کافی) برجسته می سازد. همزمان رویکردهای روان شناختی مانند CBT ACT و DBT ابزارهای قدرتمندی برای اصلاح الگوهای فکری ناکارآمد پذیرش تجربیات دشوار و توسعه مهارت های مقابله ای مؤثر فراهم می کنند.

اهمیت عوامل اجتماعی و محیطی به ویژه حمایت اجتماعی در تقویت تاب آوری غیرقابل انکار است. راهکارهای عملی مانند حفظ ارتباطات قوی تعیین اهداف واقع بینانه پرورش خوش بینی و معنایابی همگی به ایجاد یک سپر محافظ در برابر اثرات مخرب استرس کمک می کنند.

در نهایت تاب آوری تنها به معنای زنده ماندن در برابر سختی ها نیست بلکه فرصتی برای رشد یادگیری و دستیابی به سطح بالاتری از عملکرد و بهزیستی است. با به کارگیری آگاهانه راهکارهای علمی و عملی ذکر شده و توجه به اقدامات پیشگیرانه افراد می توانند ظرفیت تاب آوری خود را به طور قابل توجهی افزایش داده و کیفیت زندگی خود را در مواجهه با چالش های اجتناب ناپذیر بهبود بخشند. این فرآیند مستلزم تعهد تمرین و در صورت نیاز کمک گرفتن از متخصصان است.