روایتی از مهاجرت در «روزی روزگاری سمنگان»

نشست نقدوبررسی نمایش «روزی روزگاری سمنگان» با حضور منتقدان، نویسنده، کارگردان و اعضای این گروه نمایشی در تالار مشاهیر تیاتر شهر برگزار شد.

به گزارش ویکی سلامت به نقل از روابط عمومی پروژه، نشست نقدوبررسی نمایش «روزی روزگاری سمنگان» به کارگردانی محمودرضا رحیمی با حضور نصرالله قادری، فریال آذری و مدیریت رضا آشفته در تالار مشاهیر تیاتر شهر برگزار شد.
 
فریال آذری در ابتدای این نشست با اشاره به نقد کهن الگویی نمایش گفت: «روزی روزگاری سمنگان» در ژرف ساخت خود به مسیله پسااستعمار و مهاجرت اشاره دارد. جایی که در جهان نابسامان ما وقتی امنیت و اقتصاد در سایه جنگ مورد تهدید قرار می گیرد هر کس که دستش به دهنش می رسد، رفتن را به ماندن ترجیح می دهد و این بار نه نیروی کار ورزیده با بدنی سالم که در دوران پسااستعماری انسان تحصیلکرده و باهوش به بیگاری در سرزمینی دیگر می رود چه اگزیستان او دچار آسیب است و این روش شاید بی دردسرترین روش برای تهی کردن جامعه از اندیشمندانش است.

او ادامه داد: نمایش بارها به اساطیر ایران نقب می زند درست در جایی که پروانه ریواس ها را در کوچه پاک می کند و معتقد است همیشه فصل ریواس است نگاه زیرکانه ای به اسطوره آفرینش دارد چه در اساطیر ایرانی آدمی فرزند دو ساقه ریواس هم بالای هم است.

این منتقد افزود: نکته دیگری که در این نمایش به چشم می خورد، نگاه به فرهنگ مردسالار است که در جامعه ایرانی سال های 60 به مراتب پررنگ تر از این روزها دیده می شده است. این در جمله جواد آقا: «زنمه مالمه حقمه» به خوبی عیان است و به همین دلیل رفتارهای پرخاشگرانه خویش را توجیه می کند  اما درست در جایی که خبر بارداری زنش را متوجه می شود ورق برمی گردد چراکه این زن است که آنچه را که سبب تداوم و بقای نسل او می گردد، به شکم می کشد و ضامن تداوم نسل است.
 
او گفت: این نمایش علاوه بر استفاده از نشانه های کهن الگویی از نوستالژی نیز برای فضاسازی بهره برده است. سرکشی های دختر نوجوان قصه که از سه روز پیش از عروسی به بهانه عروسی رژلب مکه ای مادرش را می زند و دنبال دامن کلوش و کمر لباس است تا تصاویری که در نمایش از کارتون هایدی و پنکه سقفی و جوراب پارزین که هر روز از مصیب خرید می شود و… بسیاری از عناصر دیگر ما را به سمت سال های این اتفاق می برد.

آذری در پایان سخنانش گفت: زمان نمایش حاکی از یک لوپ زمانی است که ما در آن گرفتار آمده ایم پنداری در دایره ما نه نقطه تسلیم که گرفتار تقدیریم و این رنج را از گذشته های دور تا به امروز و روزگاران پسین به دوش خواهیم کشید و این بزرگ ترین تراژدی بشر است که از تقدیرش گریزی ندارد.
 

نصرالله قادری، دیگر منتقد حاضر در این رویداد گفت: در دنیای نمایش و نمایشنامه هر استنباطی که مخاطب براثر دلالت های متن داشته باشد، درست است. معنا در اثر متکثر است و به تعداد مخاطبان، دانش و نگرش آن ها معنا استنباط می شود. نمایش «روزی روزگاری سمنگان» اثری تقلیدی است که معنا در آن ضمنی و پنهان است و مخاطب بسته به دانش و آگاهی اش مفاهیم متفاوتی دریافت خواهد کرد.

این نویسنده و کارگردان با بیان اینکه پایه و اساس نقد، تحلیل یک اثر هست، گفت: هیچ چیزی در کاینات بدون شکل و تصویر نمی توان فهمید و قابل ارتباط نیست. اولین نکته ای که در این تیاتر مهم است، ارکستراسیون کاراکترها در متن و اجراست. در شکل معمول تیاتری که مخاطبان با آن سروکار دارند، قهرمان پرور است. یعنی تمام توجه نویسنده و کارگردان بر یک کاراکتر هست. اما محمدرضا رحیمی در این اجرا به چنین کاری دست نمی زند و مجموعه بازیگران را می بینید. این شکل نمایش با توجه به قهرمان پروری در سرزمین ما برای کارگردانان خطرناک است.
 
قادری ادامه داد: شکل گیری اتفاق در یک بازگشت به گذشته خطر دومی است که کارگردان به آن دست می زند و اینجاست که حکم قطعی می دهم روی میدان مین ایستاده است. در شکل اجرایی هم دکور از پیش چیده شده ای وجود ندارد که واقعه در آن اتفاق بیفتد، همزمان با بازی دکور ساخته می شود و این شکل در دنیای تیاتر مدرن رخ می دهد. اما هرگز مکان واقعی نمی سازد، تمام دنیای شکل نمایش دایما مخاطب را به کنش گری دعوت می کند.
او گفت: مخاطب با شکل تیاتر داستانگو یعنی از آغاز، میانه و پایان آشنا هست اما این اثر از پایان شروع می کند و به آغاز برمی گردد. ما در این شکل باید اثبات کنیم که ژانر این اثر چیست؟! اینجا مخاطب متوجه می شود که کار تراژدی است اما نمی تواند اثبات کند و با آن درگیر می شود چراکه اثر عصیانی است بر الگوهای از پیش تعریف شده و مطلقا نگاه امیدوارانه دارد.

این منتقد توضیح داد: این اثر در دنیای مدرن اتفاق می افتد اما بخشی از نگاه نویسنده و کارگردان پست مدرن است. یعنی رویکرد به سنت هست اما آن را در کنار مدرنیته بیان می کند. این اثر کشش را با تعلیق در میزانسن و محتوا بالا برده است. در این نمایش مردها، بچه های کوچکی هستند که ریش و سبیل دارند. و زن ها در نقش مادرانگی در مقابل آن ها عمل می کنند.
 

 رضا آشفته نیز با اشاره به روند زندگی هنری محمودرضا رحیمی، او را شاگرد مکتب سمندریان دانست و گفت: رحیمی همواره در کارهایش تازگی هایی دارد. اما در نمایش «روزی روزگاری سمنگان» به صورت دقیق تر، ظریف تر و عامدانه تر به سمت تازه بودن می رود. این اثر در اسم، شخصیت پردازی و زبان اجرا متفاوت است و معانی متفاوتی را به مخاطب متبادر می کند. «روزی روزگاری سمنگان» نقطه عطف و سکوی پرش گروه تیاتر نیوشا است.
 
این منتقد افزود: زندگی و باور به عشق تحت هر شرایطی در زیست مردم خراسان و ادبیات آن ها دیده می شود که محمودرضا رحیمی نیز در اثر خود به آن اشاره دارد. رحیمی خوشبختانه کار ضعیف ندارد و تمام آثار او دارای شاخصه ها و مولفه های ویژه ای است.
 
او با بیان اینکه موسیقی همواره یکی از ارکان اساسی اجراهای رحیمی است، گفت: موسیقی بسیار درست و به جا در این نمایش استفاده شده است.
آشفته، در پایان رویکرد کارگردان را در این اثر رویکردی برشتی دانست و بیان کرد: در این اثر البته بیش از هرچیز احساس و موسیقی بر من غالب است. زن ها در این نمایش بسیار دقیق تر وضعیت را پیش می برند و احساس زنانه در منطق اجرا نمود بیشتری دارد.
 
«روزی روزگاری سمنگان» هرشب به جز شنبه ها ساعت 18 در تالار چهارسو تیاتر شهر میزبان مخاطبان است.
 
 پایان خبر ویکی سلامت