فضا، عرصه رقابت و همکاری/ چرا در پرتاب ماهواره از پرتابگرهای غیربومی استفاده می کنیم؟

خبرگزاری علم و فناوری ویکی سلامت؛ 66 سال پیش با پرتاب اسپونتیک-1، نخستین ماهواره جهان به فضا توسط شوروی، رقابت در خارج از مرز های زمین کلید خورد. از آن زمان تاکنون سازمان های فضایی کشور های مختلف برای اکتشافات فضایی هزینه های هنگفتی کرده و از مرز های منظومه شمسی فراتر رفته اند؛ اما در کنار رقابت تنگانگ برای تسخیر فضا، همکاری بین کشور های مختلف افزایش یافته است. این همکاری ها در قالب طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره ها، کاوشگر ها و تلسکوپ های فضایی در حال انجام است. 

سازمان فضایی ایران نیز در همکاری با آژانس فضایی روسیه، صبح پنجشنبه 10 اسفند ، ماهواره پارس-1 را توسط پرتابگر سایوز از پایگاه پرتاب وستوچنی روسیه به فضا پرتاب کرد. پارس-1 ماهواره ای تحقیقاتی است که مراحل طراحی و ساخت، تجمیع و آزمون آن در پژوهشگاه فضایی ایران انجام شده است.

اهمیت همکاری های بین المللی در عرصه فضا

اگرچه کشور های صاحب دانش و صنعت فضایی دارای پایگاه های پرتاب در خاک خود هستند؛ اما به دلایل مختلفی برخی ماموریت های فضایی خود را از سایت فضایی دیگر کشور ها به انجام می رسانند.

به طور کلی، همکاری بین کشور ها در عرصه دانش و صنعت فضایی به ترویج تحقیقات علمی، تبادل اطلاعات و کاهش هزینه ها کمک می کند. همچنین، همکاری بین کشور ها در پروژه های فضایی می تواند منجر به ارتقای همکاری دیپلماتیک بین کشور ها شود. 

بهره برداری کشور ها از امکانات دیگر کشور ها برای استفاده از فضا دلایل مختلفی دارد. انتخاب یک کشور دوم برای پرتاب ماهواره ها ممکن است به علل فنی، سیاسی و اقتصادی باشد. کشوری که به طور مستقل قادر به پرتاب ماهواره نیست، ممکن است تصمیم بگیرد از ظرفیت فنی و تخصصی کشور دیگری استفاده کند.

توسعه و نگهداری زیرساخت های مورد نیاز برای پرتاب ماهواره هزینه بر است. برخی کشور ها از جمله کشور های کوچکتر یا کشور های در حال توسعه، ممکن است توانایی مالی کافی برای ساخت و نگهداری این زیرساخت ها را نداشته باشند و از پرتاب کننده های دیگری بهره گیرند.

برخی در بخش فناوری فضایی، تخصص بالایی ندارند و از امکانات و تکنولوژی پیشرفته کشور های دیگر استفاده می کنند.

همکاری با کشور های دیگر در زمینه فضا، می تواند به تقویت روابط بین المللی و تبادل دانش و تکنولوژی کمک کند. برخی از کشور ها به منظور ارتقای روابط دیپلماتیک و سیاسی با کشور های دیگر، تصمیم به همکاری در زمینه پرتاب ماهواره ها می گیرند.

در نهایت، هر کشور با توجه به موقعیت، منافع و توانمندی های خود، تصمیم می گیرد تا ازامکانات کشور های دیگر برای پرتاب های فضایی استفاده کند. همکاری های متقابل در زمینه پرتاب ماهواره ها می تواند بسیار سودمند باشد. همکاری مشترک می تواند هزینه های مربوط به توسعه و پرتاب ماهواره ها و کاوشگر ها را کاهش دهد؛ بنابراین کشور ها می توانند برنامه های فضایی را به صورت هماهنگ تر و با سرعت بیشتری اجرا کنند.

با اشتراک گذاری دانش و تکنولوژی، کشور ها می توانند از تجربیات هم بهره برده و به سرعت در مسیر پیشرفت فناوری های فضایی قرار گیرند

از طرفی این مشارکت باعث توسعه و پیشرفت فناوری می شود. با اشتراک گذاری دانش و تکنولوژی، کشور ها می توانند از تجربیات هم بهره برده و به سرعت درمسیر پیشرفت فناوری های فضایی قرار گیرند.

همکاری متقابل در زمینه پرتاب ماهواره ها می تواند به تبادل داده ها بین کشور ها کمک کند. با تعامل و همکاری در زمینه فضا، کشور ها می توانند اطلاعات مربوط به فضا، آب و هوا، زمین را با یکدیگر به اشتراک بگذارند.

ماموریت های فضایی ایران

ایران نهمین کشوری است که در حوزه پرتاب ماهواره ها فعالیت دارد. پروژه هایی مانند پرتاب ماهواره های امید، مصباح، نور، ثریا و مهدا توسط سازمان فضایی ایران انجام شده است. با انجام این پروژه ها، ایران توانسته است تکنولوژی های مربوط به فضا را توسعه داده و به منظور مطالعه آب و هوا، محیط زیست و مدیریت منابع طبیعی از ماهواره ها استفاده کند.

همچنین ایران در همکاری با روسیه، ماهواره های مشترکی را به فضا پرتاب و از تکنولوژی های فضایی بهره برداری کرده است.

سینا 1 نخستین ماهواره و کاوشگر فضایی ایران است که 6 آبان سال 1384، توسط ماهواره بر کوسموس-3ام روسی از پایگاه فضایی پلستسک در روسیه به فضا پرتاب شد. ماهواره خیام دومین ماهواره ایران است که از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان با موشک سایوز روسیه عازم فضا شد.

سومین همکاری مشترک ایران و روسیه

ساعت 9:30 پنجشنبه 10 اسفند 1402 ماهواره «پارس 1» برای تزریق به مدار 500 کیلومتری از پایگاه وستوچنی روسیه پرتاب شد.

پارس-1 از سری ماهواره های تحقیقاتی – سنجشی پژوهشگاه فضایی ایران است و به منظور تصویربرداری کاربردی، توسعه بازار داده های سنجشی داخلی و توسعه و آزمون فناوری های مورد نیاز ماهواره های سنجشی عملیاتی بومی طراحی و تولید شده است.

این ماهواره 134 کیلوگرمی، دارای سه دوربین تصویربرداری است و اطلاعات منابع زمینی را در سه محدوده طیفی مریی، فروسرخ موج کوتاه و فروسرخ گرمایی دریافت می کند.

دوربین طیف رنگی و فروسرخ موج کوتاه این ماهواره در کمتر از 100 روز، 95 درصد اراضی ایران را تصویربرداری خواهد کرد. همچنین، دوربین با طیف فروسرخ گرمایی با قابلیت تصویربرداری در شب قادر است، کل اراضی ایران را در کم تر از 45 روز تصویربرداری کند.

این ماهواره با ماهواره بر سایوز همراه با 18 محموله دیگر به فضا پرتاب شد.

چرا «پارس 1» توسط روسیه پرتاب شد؟ 

در همین راستا حسن سالاریه رییس سازمان فضایی ایران در پاسخ به سوال به سوال خبرنگار خبرگزاری علم و فناوری ویکی سلامت درباره چرایی پرتاب ماهواره پارس1 از کشور روسیه و استفاده نکردن از پرتابگرهای بومی در این عملیات گفت: «ماهواره ها باتوجه به کاربردی که دارند در مدارهای مختلف قرار می گیرند. معمولاً ماهواره های سنجشی در مدارهای خورشید آهنگ مستقر می شوند.

به طور مثال درخصوص ماهواره پارس 1 که در ارتفاع 500 کیلومتری قرار می گیرد، شیب مداری یعنی زاویه ای که صفحه ماهواره با صفحه استوا می سازد حدود 98 درجه است، این باعث می شود که به دلایل مختلف نتوانیم از هر نقطه ای این پرتاب را انجام دهیم.

ان شاءالله با ساخت و بهره برداری پایگاه ملی چابهار در سال آینده امکان رسیدن به شیب های مداری مثل شیب مداری 98 درجه که ماهواره پارس 1 و خیام در آن قرار گرفته اند برای کشور ما نیز فراهم می شود.»

نگاهی به همکاری های مشترک فضایی؛ از آمریکا تا چین

ایستگاه فضایی بین المللی حاصل همکاری بین ناسا، اروپا و روسیه است که بخش های مختلف این ایستگاه از مناطق مختلف جهان به مدار زمین ارسال شده است. همچنین ناسا از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان برای پرتاب ماهواره ها و انجام ماموریت های فضایی سرنشین دار با همکاری روسیه استفاده می کند. 

پایگاه فضایی گویان فرانسه نیز در خدمت بسیاری از سازمان های فضایی بوده است. این پایگاه در کنار ساحل اقیانوس اطلس واقع است و دارای آب و هوای مطلوب، قابلیت دسترسی به مناطق استوایی و تجهیزات پیشرفته است. گویان فرانسه، از پایگاه های فضایی پرکاربرد جهان و یکی از مهم ترین پایگاه های فضایی اروپا است. ماهواره های ارتباطی کشور هایی مانند هند، آرژانتین، آمریکا، ایتالیا، آلمان، فرانسه، عربستان از این مرکز به مدار زمین پرتاب شده اند.

بپی کُلُمبو ماموریت مشترک آژانس فضایی اروپا و آژانس کاوش های هوافضای ژاپن برای بررسی سیارهٔ عطارد است که در سال 1399 از گویان فرانسه به سمت سیاره عطارد پرتاب شد.در این میان می توان ارسال تلسکوپ فضایی جیمزوب، قدرتمندترین تلسکوپ جهان به مدار زمین را مهمترین ماموریتی دانست که از مرکز فضایی گویان انجام شد. 

هند یک کشور برتر در حوزه فضایی است و همکاری بین المللی بسیاری با کشور های دیگر دارد. هند میزبان پرتاب ماهواره های متعددی برای آمریکا، اروپا، کانادا، چین وکشور های بسیار دیگری بوده است.

امارات متحده عربی برای پرتاب ماهواره هایش از پایگاه های تانگاشیما در ژاپن، پایگاه بایکونور در قزاقستان و پایگاه کیپ کاناورال در آمریکا استفاده کرده است.

عربستان سعودی نیز برای پرتاب ماهواره های خود از پایگاه های پرتاب در جهان استفاده می کند. برخی از ماهواره های این کشور از پایگاه پرتاب جیکوان در چین و پایگاه بایکونور در قزاقستان پرتاب شده اند.

 کشور ترکیه چندین ماهواره در مدار زمین دارد که در سال های مختلف از پایگاه های فضایی گویان فرانسه، بایکونور قزاقستان و کیپ کاناورال آمریکا به فضا پرتاب شده اند.

کشور کویت هنوز ماهواره ای در مدار زمین ندارد، اما نخستین ماهواره کویت «آل عمران» است که پیش بینی می شود از یکی از پایگاه های فضایی در چین یا روسیه پرتاب شود.

از پایگاه فضایی تانگاشیما در ژاپن نیز برای پرتاب ماهواره های کشور های دیگر، چون امارات و آمریکا استفاده شده است. 

شرکت خصوصی اسپیس ایکس نیز تاکنون ماهواره های زیادی برای مشتریانی از کشور های مختلف پرتاب کرده است، مانند ماهواره های مخابراتی، علمی، و ماهواره های موقعیت یاب جهانی. مشتریان این شرکت از کشور های آمریکا، کانادا، استرالیا، انگلستان، اسراییل، آرژانتین و کشور های بسیار دیگری هستند.

این موارد، تنها چند مثال از همکاری های موفقیت آمیز بین المللی در حوزه پرتاب ماهواره و کاوشگر است. این همکاری ها نشان می دهند که با استفاده از تکنولوژی های پیشرفته و همکاری های بین المللی، می توان تحولات بزرگی در صنعت فضایی دنیا ایجاد کرد.

چرا پرتاب ماهواره برای کشورها اهمیت دارد؟

سازمان های فضایی کشور های مختلف ماهواره های زیادی در مدار های زمین دارند. ماهواره ها خدمات کلیدی بسیار زیادی در زمینه ارتباطات، سنجش از دور، ناوبری، تحقیقات علمی فضایی و امداد و نجات به مشتریان خود ارایه می کنند. 

ماهواره ها برای پیش بینی و سنجش رخداد های طبیعی نظیر طوفان ها، زمین لرزه ها، سیلاب ها و حوادث دیگر مورد استفاده قرار می گیرند.

سیستم های ناوبری ماهواره ای به ارگان های امداد و نجات کمک می کند تا موقعیت دقیق افراد، وسایل و منابع را در مناطق بحرانی تعیین کنند. این اطلاعات به سرعت و دقت امدادرسانی کمک می کنند و در ساماندهی و هدایت عملیات نجات تاثیرگذارند.

ماهواره ها می توانند تصاویر باکیفیت بالا از مناطق بحرانی و رخداد های ناگوار مانند زلزله، سیل، حریق و فاجعه های طبیعی دیگر فراهم کنند.

تصاویر ماهواره ای با کیفیت بالا برای نقشه برداری و برنامه ریزی شهری، برنامه های کشاورزی، تحقیقات علمی و زمین شناسی استفاده می شوند.

همچنین ماهواره ها قابلیت انتقال داده های بیولوژیکی و پزشکی را دارند. در علم پزشکی، استفاده از ماهواره ها به عنوان یک بستر قوی برای ارتباطات، پایش و انتقال داده های پزشکی در خدمات بهداشتی و درمانی مورد استفاده قرار می گیرد.

برای مثال، ماهواره ها در ارایه خدمات بهداشتی به مناطق دورافتاده و مناطقی که در آنها عملیات نظامی در حال انجام است به کار می روند. آنها می توانند با پایش ناحیه های دورافتاده، سنجش مخازن آب و غذا و کنترل شرایط بهداشتی به وضعیت سلامت کمک کنند.

از خدمات ماهواره ها برای واکسیناسیون جمعی در برابر بیماری های واگیردار مانند کووید-19 استفاده شد؛ بنابراین، می توان گفت که ماهواره ها ابزاری قدرتمند و حیاتی برای حوزه پزشکی، بهداشتی و درمانی محسوب می شوند و در پیشبرد سلامت جامعه نقش بسیار مهمی را ایفا می کنند.