نوروزی خوش با سفر به «دیلیگُن»

ویکی سلامت/مرکزی نوروز فرصت مناسبی برای کسب تجربه های جدید از سفر به نقاط مختلف کشور است و شهرستان دلیجان، با جاذبه های تاریخی و طبیعی منحصر به فردش، قطعا مقصد جذابی برای این سفر خواهد بود.

شهرستان دلیجان در جنوب شرقی استان مرکزی و در فاصله حدود 250 کیلومتری غرب پایتخت واقع شده و از شمال با قم، از شرق با کاشان و از جنوب با استان اصفهان و از غرب نیز با محلات همسایه است.

شهرستان دلیجان دارای دو شهر دلیجان و نراق، یک بخش مرکزی و چهار دهستان دودهک، هستیجان، جاسب و جوشق است. در ارتباط با نام دلیجان نظرات مختلفی وجود دارد. عده ای آن را برگرفته از از واژه دلیجاتن به معنای درشگه و گاری می دانند اما اسنادی برای اثبات این موضوع وجود ندارد. برخی اسناد تاریخی دلیجان را دارای مردمانی دلیر دانسته و بر این اساس آن را «دلیرگان» نامیده اند. این نام در اثر گذشت زمان به دلیگان و سپس دلیجان تبدیل شده است.

دلیجان یکی از معدود نقاط کشور است که زبان راجی در آن زنده و پویا بوده و مردمانش هنوز هم به این زبان سخن می گویند. راجی زبانان دلیجان شهر خود را «دیلیگون» خطاب می کنند.

دلیجان به واسطه استقرار بیش از 400 واحد صنعتی بزرگ و کوچک، یکی از شهرهای صنعتی استان مرکزی بوده و از قطب های تولید عایق های رطوبتی، الیاف و الیاف شیشه کشور محسوب می شود که با تکیه بر تولیدات دانش بنیان، کشور را از واردات محصولات استراتژیک این حوزه، بی نیاز کرده است.

استقرار چندین واحد تولیدی فرش و موکت نیز بر اهمیت این شهر صنعتی افزوده است. قرار گرفتن در محدوده مرکزی کشور، در مسیر کریدور شمال به جنوب و یکی از شاهراه های مواصلاتی کشور، اهمیت استراتژیک این شهر را بالا برده به طوری که به صورت شبانه روزی شاهد تردد بسیاری است. اما این ها تنها پتانسیل هایی ارزشمند دلیجان نیستند بلکه این شهرستان مجموعه ای جذاب از آثار تاریخی و مواهب طبیعی را در خود جای داده تا پیشنهادی جذاب برای سفرهای نوروزی باشد.

کتاب تاریخ قم مربوط به قرن چهارم هجری از اولین کتاب هایی است که نام دلیجان در آن آمده و آبادی های اطراف دلیجان را متعلق به دوران ساسانی می داند. ارتباط نزدیک بزرگان دلیجان با پادشاهان صفوی باعث شد تا این شهر در دوران حکومت صفویه رونق دوباره پیدا کند.

پژوهش های باستان شناسی اطراف دلیجان گواه پیشینه چند هزار ساله آن است وجود آثاری از غارنشینی، دوران نوسنگی و سنگ نگاره های بیابان های دلیجان، تاییدی بر این پیشینه است.

مسجد جامع 300 ساله دلیجان، مسجدی بزرگ بوده که عده ای معتقدند در زمان خلفای عباسی بنا شده و ساختمان آن به سبک معماری سلجوقی است و در حال حاضر تنها گنبد و ساختمان زیر گنبد باقی مانده است.

دلیجان تا پیش از حمله مغول قنات های بسیاری داشته و در هنگام یورش مغولان، مقاومت بسیاری از خود نشان داده اما مغولان با تجهیز و افزایش نیرو وارد شهر شده و بسیاری از مردم را که برای حمله غافلگیرانه در چاه قنات ها پنهان شده بودند، به خاک و خون می کشند و قنات ها را نیز تخریب می کنند.

داستان « بهریار»

در دهه شصت 253 رشته قنات در این شهرستان فعال بوده و برخی نیز احداث قنات را دلیلی بر شکل گیری دلیجان کنونی می دانند. اما قناتی با داستان شگفت انگیز همچنان استوار از آن دوره باقی مانده که آن را «بهریار» می نامند.

بر اساس آنچه که سینه به سینه نقل شده، دلیل نامگذاری قنات به این نام، دلبستگی بنیانگذار آن به دختری بوده که شرط رسیدن به این یار، حفر قنات بوده است. به همین علت قنات را «بهر یار» به معنی «برای یار» نامیده اند. کهن ترین سندی که از بهریار در آن نام برده شده، وقفنامه ای متعلق به سال 1113 هجری قمری است. اگر به دلیجان سفر کردید، دقایقی را پای مظهر این قنات استراحت کنید و از صدای دلنشین جاری شدن آن لذت ببرید.

مسجدی با 13 گنبد

یکی از کهن ترین جاذبه های تاریخی شهرستان دلیجان مسجد «مس سر» است که نمادی از درخشندگی و خلاقیت معماری دوره سلجوقیان است. براساس بر برخی روایت ها، این مسجد دارای 13 گنبد بوده که تنها یک گنبد و عمارت منتسب به آن باقی است. ساختمان مسجد مس سر به هنگام هجوم افغان ها ویران شد.

گفته می شود ریشه نامگذاری مسجد مس سر، در گویش محلی دلیجانی نهفته است چراکه گنبد این مسجد از بلندترین بناهای زمان خود بوده و در گویش محلی دلیجان به جای کلمه بزرگ، مس سر به کار می بردند، پس این عنوان به مسجد مذکور داده شده است. از طرفی،  قسمت فوقانی این مسجد از یک لایه مسی پوشیده شده است و عموم مردم که بر بلندی این مکان پوششی مسی می دیده اند، لفظ مس سر را برای آن به کار برده اند.

معماری این مسجد، چهارطاق با سبک معماری سده های ششم تا هفتم هجری است، در ارزیابی های انجام شده، این مسجد از سه سمت شرق، غرب و شمال باز بوده و قبله و محراب در بخش جنوبی آن قرار داشته است.

شهر غارهای مشهور

غار زل هستیجان نیز از نقاطی است که به واسطه اسناد به دست آمده از آن، به تازگی دریچه های جدیدی از قدمت تاریخی منطقه را آشکار کرده است.

«غار هستیجان» در استان مرکزی، که به تازگی با عنوان «میراث در خطر» معرفی شده است، به اواخر دوره ساسانی نسبت داده شده است. مدت زیادی نیست که باستان شناسان ایرانی متوجه شده اند بسیاری از اسناد و چرم نوشته های این غار از دانشگاه های اروپایی و آمریکایی سر درآورده است و غارت آثار غار هستیجان تقریبا از دهه 50 و به مدت 70 سال درحال انجام بوده است. باستان شناسان وقتی به این غار می رسند با وضعیت اسفباری مواجه می شوند.

بیش از 399  قطعه از این اسناد تا کنون شناسایی شده که شاید 9 سند در ایران باشد و 390 سند از کشور خارج شده است.

باستان شناسان با کاوش در این غار، یافته هایی داشتند که آنها را «منحصر به فرد» نامیده اند، از جمله این آثار، به تعدادی کیسه کوچک دربسته با دانه های گیاهی، بقایای آستینی که بسته شده و پارچه های چندضلعی، پارچه های سه لایه با پشم شبیه به کاپشن های امروزی، پارچه از موی بز، پارچه های آبی رنگ همراه با دوخت، ریسمان های حصیری، بافته های موی بز، ابزارهای چوبی، درپوش های چرمی، بقایای بندهای چرمی، 11 قطعه چرم نوشته پیداشده که برخی از آنها سالم است، و چرم نوشته هایی که گل ویکی سلامت دارند گل مُهری با نقشی از گاو کوهان دار، گل مهری از بانوی ساسانی که مویش بافته شده است، گل ویکی سلامت قالبی با کتیبه پهلوی، گل ویکی سلامت با نقوش قرقاول، سه انگشتر ویکی سلامت که نقش پرنده دارند و دستبند با سنگ های تزیینی می توان اشاره کرد.

باستان شناسان از بین یافته ها اما کشف قلم نی را که تاریخ استفاده از قلم را به 1400 سال قبل بر می گرداند و  پلمب سربی، که همان سیم و سرب دوره معاصر است، منحصر به فردتر از بقیه یافته های این غار دانسته اند.

پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، بهمن ماه سال گذشته، این قلم را به همراه نمونه بازبافی شده پارچه جناقی هفت وردی، که ماده اولیه آن پشم است، در نمایشگاه گردشگری تهران به نمایش گذاشت.

یافته های غار «هستیجان» شگفت انگیز بود  و یکی از جذابترین آنها نامه یا بهتر بگوییم یادداشتی از یک برادر (احتمالا) ساسانی به خواهرش است که می توانید آنرا اینجا بخوانید و از فرهنگ غنی و ادبیات زیبای آن لذت ببرید.

نخجیر 70 میلیون ساله

شهرستان دلیجان یکی از شگفت انگیزترین غارهای جهان را در خود جای داده که آن را «نخجیر» یا «چال نخجیر» می نامند. این غار در میانه راه دلیجان به نراق و در منطقه ای به نام چال نخجیر و در دامنه کوه تخت واقع شده است. غار در سال 1368 به صورت اتفاقی و در اثر انفجار برای جستجوی آب توسط سازمان آب دلیجان کشف شد.

قدمت این غار حدود 70 میلیون سال تخمین زده می شود و از غارهای آهکی و زنده دنیا محسوب می شود. غار چال نخجیر از جمله غارهای طبقاتی است و از سه طبقه تشکیل شده است. علت شکل گیری غار، حرکت گسل معکوسی بوده است که در منطقه کارستی واران وجود داشته و از نظر زمین شناسی دوره تشکیل آن به الیگوسن پایانی می رسد.

حدود 95 درصد از دیواره های غار پوشیده از رسوبات آهکی و مابقی، سنگی است. منحصر به فرد بودن نهشته ها، دسترسی آسان به غار، خودترمیمی به دلیل زنده بودن و تهویه مناسب هوای درون غار از ویژگی های خاص این غار است. این غار در سال 1384 خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و نام غار از منطقه ای به نام چال نخجیر گرفته شده است.

چال نخجیر منطقه ای گود است و در گذشته، شکارچیان، شکار خود را از نقاط دیگر به این منطقه رم می دادند تا آسان تر بتوانند آنها را شکار کنند. از نظر لغوی، چال نخجیر به معنای پایین تر از شکارگاه است، در گذشته مردم از این غار به نام غار «هوهو» نیز یاد می کردند.

تصاویر غار در گزارش تصویری ویکی سلامت، تنها گوشه ای از زیبایی های نخجیر را به شما عرضه می کند. می توانید با بازدید از غار، ساعاتی را محو زیبایی آن شده و از مناظر و اشکال درون آن در کنار هوای مطبوع، لذت ببرید.

جاده جاسب یادآور زیبایی های جاده چالوس

دهستان جاسب در 15 کیلومتری جنوب شرقی دلیجان واقع شده و از هفت روستا تشکیل شده که در امتداد رودخانه ازنا شکل گرفته است. باور این نکته که چنین منطقه خوش آب و هوایی در این ناحیه از کشور واقع شده، بسیار دشوار است. طبیعت بکر و دل انگیز جاسب که ترکیبی از درخت، کوه، رود، دره ها و پوشش جانوری از قبیل بز، کل، پازن و … را در خود جای داده است، هر طبیعت دوستی را به تحسین وامی دارد.

جاده پیچ در پیچ دسترسی به جاسب از سمت محور دلیجان به قم، یادآور جاده چالوس است. فصل بهار که کوه ها و دره ها همچنان از بارش های زمستانه سیراب هستند، جلوه های بصری زیبایی را در کوه های جاسب خلق می کنند. دره ازنای دهستان جاسب از بکرترین نقاط این دهستان بوده و رنگین کمانی از طبیعت را به شما هدیه می کند.

زیبایی های جاسب تنها به طبیعت این منطقه ختم نمی شود بلکه جاسب بناهای تاریخی ارزشمندی از جمله امامزاده ها، قبرستان های کهن، غارها و بسیاری بناهای کهن با روایت های تاریخی را در خود جای داده است. در پایان سفر به جاسب بد نیست تا گردوهای این منطقه را نیز با خود سوغات ببرید.

پیشنهاد می شود تا هنگام بازگشت، همان مسیری را انتخاب کنید که به محور دلیجان به قم می رسد. زیبایی جاده در کنار چشم انداز دریاچه سد پانزده خرداد، حسن ختام خوبی برای سفر به جاسب خواهد بود. اگر می خواهید بیشتر درباره جاسب بندانید، پیش از سفر گزارش ویکی سلامت با عنوان «جاسب، بهشتی در دل کوهستان» را مطالعه کنید.

کاروانسرای دودهک و قلعه کیخسرو

کاروانسرای شاه عباسی دودهک متعلق به دوران صفویه که با توجه به ساختار قلعه و دیوارهایش به نظر می رسد کاربرد نظامی داشته است، قلعه گبری که قدمتی بین 200 تا 300 سال دارد و در نزدیکی کاروانسرای شاه عباسی قرار دارد و سکونتگاه زرتشتیان بوده است، کوره آجرپزی مربوط به دوران صفوی و برخی بناهای دیگر، از آثار روستای دودهک است.

مسجد جامع 300 ساله راوه، چنار قدیمی روستای واران، قلعه کیخسرو که حدود 1300 سال قدمت داشته و در زمان حمله افغان ها ویران شده است و زیارتگاه باباپیر روستای رباط ترک با قدمت بیش از 500 سال، از جاذبه هایی هستند که می توانند گزینه های مناسبی برای بازدید از دلیجان باشند.

مزوش، مرتفع ترین روستای استان مرکزی

اگر به کوهنوردی علاقه دارید، سفر به «مُزوَش» به عنوان مرتفع ترین روستای استان مرکزی و بام استان مرکزی یعنی قله فنی «دومیر» با ارتفاع 3505 متر را از دست ندهید. گفته می شود اگر بخت با شما یار بوده و آلودگی هوا یا ابرها مانع نباشند، می توانید از فراز این قله به تماشای دماوند بنشینید. پس نوروز فرصت مناسبی برای علاقمندان به کوهنوردی است تا شانس خود را برای این موضوع امتحان کنند. طبیعت سبز، بکر و خوش آب و هوای روستای مزوش نیز بهانه خوبی برای یک استراحت چند ساعته خواهد بود.

نراق شهر آسیاب های آبی

نَراق از دیگر شهرهای شهرستان دلیجان است که در میان شهرهای قم، کاشان و دلیجان و اصفهان قرار گرفته و آب و هوایی کوهستانی و سردسیر دارد. این شهر از طرف شمال به کوه ال و از سوی شرق در 18 کیلومتری به شهر دلیجان و از طرف جنوب به روستای سینقان راه دارد.

نراق کتابی جذاب و دلنشین از تاریخ است که در هر محله و کوچه آن اثری از گذشته به چشم می خورد و هر بازدیدکننده ای را به حیرت وامی دارد. فرهنگ بالای مردم نراق در طول تاریخ باعث شده تا بسیاری از این آثار بدون آسیب شدید برای ما به ارمغان گذاشته شود.

آب انبارهای شهر نراق یکی از شاهکارهای معماری دوره قاجار به شمار می روند. این آب انبارها در هر سه محله نراق یعنی محله بالا، محله پایین و محله بازار پراکنده اند. در نراق بیش از 15 آسیاب آبی وجود دارد و از همین روی در قدیم نراق را شهر آسیاب ها هم نامیده اند. مسجد جامع نراق در سال 1243 هجری قمری و در زمان فتحعلی شاه ساخته شده است. درب ورودی مسجد از جنس چوب گردو کنده کاری شده است. محراب مسجد با کاشی های رنگی و طرح های اسلیمی تزیین شده زیبایی خاصی به بنا می بخشد.

بازار شمس السلطنه نراق متعلق به دوره قاجار بوده که توسط حاج محمد نراقی ساخته شده و بعدها به دختر وی شمس السلطنه رسیده و ورثه وی بنای مذکور را وقف تحصیل افراد بی بضاعت کرده اند. این مجموعه شامل راسته بازار، تاجر سرا و کاروانسرا است که در 2 طبقه حدود 4000 مترمربع فضا را به خود اختصاص داده است.

در مجموعه بازار و کاروانسرا زیباترین آثار معماری عصر قاجار به چشم می خورد. درب های گره کاری شده مجموعه تاجرسرا که از زیباترین قسمت های این بخش است، چشم هر بیننده ای را ساعت ها به خود مشغول کرده و به اعماق تاریخ و تمدن مردم این دیار می برد. مجموعه کاروانسرا از دوطبقه تشکیل شده که طبقه اول محل نگهداری چارپایان است و طبقه فوقانی به استراحتگاه تجار اختصاص داشته است.

در جنب این مجموعه محل هایی ویژه نگهداری شترها وجود داشته که به اصطلاح محلی آنها را عصارخان می نامند. تعداد زیادی از مردم شهر نراق از راه خدمات رسانی به کاروانیان امرار معاش می کرده اند و نقل شده است که 100 سال پیش 15 نانوایی در کار تهیه نان برای کاروان های تجاری بوده اند و این خود بهترین شاهد بر رونق تجارت شهر نراق است.

طول تقریبی بازار نراق 200 متر بوده و در جهت خیابان اصلی شهر احداث شده است. مصالح این بنا عمدتا آجر و سنگ و در برخی نقاط از خشت خام است. در سقف راسته بازار و چهار سوق کاشی کاری معقلی و رسمی به چشم می خورد. طاق چارسوق دارای شمسه با کاشی هایی به رنگ فیروزه و سرمه ای است . مجموعه بازار و کاروانسرای شمس السلطنه به شماره 1645 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

کاروانسرا و تاجرسرای حاج مهدی شهر نراق توسط یکی از تجار شهر نراق بنام حاج مهدی نراقی نزدیک به 180 سال پیش ساخته شده و وقف شده است. در این مجموعه بسیار زیبا و دیدنی درب های چوبی گره کاری شده منحصر به فردی وجود دارد که جلوه خاصی به بنا بخشیده است.

«حسینیه و آب انبار حاج عبدالباقی» بر اساس کتیبه موجود در سر درب آن در تاریخ 1287 قمری یعنی بیش از 15 سال پیش توسط یکی از تجار معروف شهر نراق به نام حاج عبدالباقی نراقی جد مرحوم عبدالقدیر محمدی نراقی احداث شدهه و به همراه مقداری زمین کشاورزی جهت مرمت و نگهداری، وقف شده است. حسینیه آن که همانند آب انبار بالا (حاج مهدی) در روی مخزن آبگیری احداث شده به مساحت 198 متر مربع به صورت سر باز بنا شده و محلی برای برگزاری مراسم تعزیه و روضه خوانی بوده و در این مجموعه محلی برای نگهداری نخل تاریخی تعبیه شده است.

مخزن آبگیری در زمینی به مساحت 120 متر مربع احداث شده و با داشتن دو ستون از مصالح آجر و ساروج به ارتفاع 7 متر تقریبا 679 متر مکعب آب را در خود نگهداری کرده و در فصول مختلف سال ساکنان این محله از آب خنک و مطبوع آن استفاده می کرده اند. شهرداری در سال 84 توانست با توافقی که با متولیان آن به عمل آورد مجموعه تاریخی را که بیش از 40 درصد تخریب شده بود، مرمت و بازسازی کند و اکنون به محلی برای انجام مراسمات سوگواری سالار شهیدان و موزه ابزار و ادوات تاریخی و سنگ های قبور تاریخی شهر اختصاص یافته است.

منزل فریدون فروغی، منزل تقی خان ریوفی، منزل فاضلین نراقی، موزه مردم شناسی، بادگیرها، مسجد جامع، کاروانسراها، آب انبارها، خانه های قدیمی و ده ها بنای تاریخی دیگر از بناهای ارزشمندی هستند که نراق را به یکی از بهترین نقاط برای سفرهای نوروزی تبدیل کرده است.

مهمان ناخوانده ای از آسمان

حدود 50 سال پیش مهمان ناخوانده ای تاریخ آسمانی را به تاریخ زمینی پیوند زد و پس از میلیون ها سال سیر کیهانی، ترجیح داد تا در نراق آرام بگیرد. در 28 مردادماه سال 1353 شهاب سنگی روی سقف مدرسه درحال ساخت فرود آمد و پس از سال ها تلاش مدیریت شهری دلیجان و پروفسور ایرج عشقی، موزه شهاب سنگ نراق در همین مکان بنا شد. این موزه تنها موزه شهاب سنگ جهان است که در نقطه سقوط شهاب سنگ بنا شده است.

با تلاش پروفسور عشقی، مجموعه ای نادر از شهاب سنگ هایی که در نقاط مختلف جهان سقوط کرده اند، به همراه سنگ های ارزشمند زمینی در این موزه جمع آوری شده تا مجموعه ای بی نظیر برای بازدیدکنندگان فراهم شود. اگر نوروز امسال را برای مسافرت به دلیجان و نراق انتخاب کنید، خوش شانس خواهید بود چرا که پروفسور عشقی نیز این نوروز را در نراق خواهد بود و این فرصت برای شما فراهم خواهد بود تا با وی به گفتگو بنشینید و از شهاب سنگ بشنوید.

پیش از سفر به نراق گفت و گوی ویکی سلامت با ایرج عشقی در ارتباط با موزه شهاب سنگ را بخوانید تا با اطلاعات بیشتری به نراق سفر کنید.

گیسوی زیبا آماده میزبانی از گردشگران

آبشار «گیسو»، یکی از زیباترین جاذبه های طبیعی در شهرستان نراق است که در فاصله ی 5 کیلومتری از شمال غربی این شهرستان قرار گرفته است. آبشار به دلیل رشد گیاهی به نام «پرسیاوشان» به این نام شهرت یافته است.

بازدید از آبشار برای علاقه مندان به طبیعت بسیار دلنشین خواهد بود. عبور از جاده ای خاکی، سرانجام مسافران را به باغات منتهی به دره ای سنگی و صخره ای می رساند و بعد از عبور از دره های سنگی و صخره های سخت، ادامه جویبار در کف دره، چشم ها را به آبشار انتهای آن سوق می دهد که تصاویر بیشتری از این آبشار زیبا را می توانید اینجا در گزارش ویکی سلامت ببینید.

گرانترین شیرینی را در نراق بخرید

در پایان سفر به نراق، تهیه جوزغند به عنوان سوغات نراق را فراموش نکنید. اگرچه جوزغند در دسته گرانترین شیرینی ها قرار می گیرد اما طعم دلپذیرش این هزینه را توجیه می کند.

پایان خبر ویکی سلامت