آمارهای عجیب به نفع شبکه سه/ برمودا و شریفی مقدم 300 میلیون بار دیده شدند شما چطور آقای فروغی

حسین قره: حتماً این روزها به نظرسنجی ها و یا نظراتی که بر اساس داده های این نظرسنجی ها گفته شده، برخورده اید. یکی از نهادهایی که این روزها و بعد از تعطیلات نوروز سوار بر موج نظرسنجی ها به دنبال مقاصدی است که جبران مافات و گذشته کند، سازمان صداوسیما است.برنامه های نوروزی این سازمان اگرچه خالی از ایراد نبود، اما چون از مواضع تندوتیز دوساله گذشته برگشته و به بعضی از هنرمندان و مجریان و برنامه سازان فرصت داد تا باری دیگر از قاب تلویزیون با مردم ارتباط بگیرند، نسبت به سقوطی که در ماه های سال قبل داشت و از زیر بار برنامه هایی با 7 و 10 درصد مخاطب خلاص شد و بالا آمد، سریعاً مدیران این سازمان در تمامی نشست ها از موفقیت برنامه تحول خود سخن گفتند که از جمله آنان رییس این سازمان، پیمان جبلی بود.

در میان تمام نظرسنجی های انجام شده، آخرین آن «سنجش نگرش مردم در خصوص برنامه های صداوسیما» با تعداد نمونه ی 1715 نفر از شهروندان 15 سال به بالای سراسر کشور در «هفته آخر فروردین ماه» سال جاری بود که جای تحلیل و بررسی دارد. چراکه نتایج و داده ها با آنچه در کوچه و خیابان و جای بروز افکار مردم وجود دارد، متمایز است.

نظرسنجی و مردم، مردم و شبکه های اجتماعی

یکی از شیوه های مدرن فهم شرایط جامعه، نظرسنجی و پایش افکار عمومی است که به مدیران بالادست و فرمان می دهد که مدیریتشآنچه میزان با خواست و اراده ملتی که از آنان رای گرفته برکرسی قدرت (در هر سطحی) تکیه زده اند، مطابقت دارد. مردم چه می خواهند و بر اساس داده ها برای آینده جامعه برنامه ریزی کرده و هم افزایی جامعه و ارکان حاکمیت افزایش یابد.

اگرچه نظرسنجی ها تقریبی است و تحلیل داده ها از اصول علوم اجتماعی تبعیت می کند؛ اما تشکیک ها در داده و اطلاعات و برآمده از آنان می تواند به فهم بهتر موضوعات مورد نظرسنجی کمک کرده یا آنان را اصلاح کند.

یکی از مراکز نظرسنجی مستقر در ایران مرکز افکار سنجی دانشجویان ایران (ایسپا) است. این مرکز در آخرین نظرسنجی خود درباره صداوسیما و میزان مخاطب به آمارها و داده هایی رسیده است که قابل تشکیک است و می توان درباره آن حرف زد.

این نظرسنجی با عنوان «سنجش نگرش مردم در خصوص برنامه های صداوسیما» با تعداد نمونه ی 1715 نفر از شهروندان 15 سال به بالای سراسر کشور در «هفته آخر فروردین ماه» سال جاری، به شیوه مصاحبه تلفنی انجام شده است. بنا بر گزارش این مرکز مهم ترین یافته های این نظرسنجی ازاین قرار است که 2/62 درصد ایرانیان، تلویزیون می بینند و به ترتیب شبکه 3، آی فیلم و شبکه یک، پربازدیدترین شبکه های تلویزیونی هستند.

آیا این نتیجه قابل تشکیک است و از آن مهم تر آیا از این آمار می توان عملکرد این سال های تلویزیون که زیر نگین آقایان پیمان جبلی و وحید جلیلی اراده می شده است را توجیه کرد. آیا به این داده ها می توان تاکید کرد که عمل کرده آقایان و آنچه ساخته اند با نظر مردم مطابقت دارد.

اراده مردم در بسترهای مختلف

شاید تا یک دهه پیش بسترها برای بروز عقاید مردم اندک بود، رسانه های مکتوب و تصویری و رسانه های جریان اصلی می توانستند با اتکا به میزان مخاطب مدعی باشند که دو دستور کار دارند، بیان خواسته مردم و جهت دهی (چه مثبت و چه منفی) به افکارشان و هدایت جامعه به آنچه مطلوب است و اصلاح بعضی از باورها و… اما از دهه ای پیش تر مردم در تمام سطوح خود زبان ابراز پیدا کرده اند، گسترش فضای مجازی بر بستر وب و ساخت شبکه های اجتماعی این بستر را به وجود آورد تا کم کم مردم در شکل عام شبکه اجتماعی را تسخیر کرده و به بیان عقاید خود بپردازند. با این اتفاق اختیار دیگر تام و تمام در اختیار کسی نیست و شبکه هایی شناور و توده ای و ابری شکل می گیرد که نشان می دهد مردم چه چیزی را دوست دارند و چه چیزی را نمی پسندند، چه امری را تایید می کنند و چه امری را پس می زنند و…

شبکه های اجتماعی خود یک خط و میزان برای صحت سنجی و برابر نهادن و قیاس با مراکز نظرسنجی شده اند. این را هم باید تاکید کرد که منابع نظرسنجی ها گاهی می تواند در شکل دهی نظرسنجی و… متغیرهایی را ایجاد کند.

وایرال شدن زیرخاکی و دیده نشدن دو سریال هفت سر اژدها و رستگاری

اگر قرار باشد با این ملک که امروز مردم بیشترین حضور را در شبکه های اجتماعی دارند، سراغ نظرسنجی هایی که این روزها صداوسیما و حالا ایسپا آن ها را تهیه کرده اند، رفت، می توان به این آمارها تشکیک کرد و از تهیه کنندگان و نویسندگان صورت نظرسنجی پرسید، چطور است که بعضی از سریال های مورد اشاره در این نظرسنجی مثل زیرخاکی در شبکه های اجتماعی بازتاب داشته و به اصلاح امروز وایرال می شود، اما تقریباً در شبکه های اجتماعی خبری از هفت سر اژدها یا رستگاری نیست. اگر این ملاک واکنش مردم باشد، دست به دست شدن بخش هایی که مردم دوست داشته اند خود یک واکنش مثبت است. اگر سه سریال با هم قیاس شوند، در فضای مجازی اختلاف دو سریال با سریال اول فرقی فاحش دارد و قابل مقایسه نیست. این واکنش ها می تواند نحوه پرسش نامه را دقیق تر کند و یا اصلاحی در آن ایجاد کند.

نکته دیگر این است که در این نظرسنجی دیده نشده قیاس و محبوبیت آثار است و یا صرفاً به دیدن یا ندیدن اکتفا کرده و اگر ملاک محبوبیت در پرسش نامه بود در خروجی این اطلاعات و داده ارایه نشده است.

نکته دیگر که می تواند ملاک در کنار شبکه های اجتماعی باشد، رسانه های داخلی است، در خصوص این سه سریال مطرح شده در نظرسنجی تقریباً نقد و نظر یا واکنشی گسترده ای نبوده است، واکنش و نقد منفی را در حدودی می توان دید؛ اما اخبار مرتبط با دو سریال هفت سر اژدها و رستگاری به جز رسانه های صداوسیما و وابسته جریانی و سیاسی بسیار کم است.

برمودا و مهمونی شبکه نسیم پایین تر از برنامه های شبکه سه

در بین برنامه های تولید شده که با هم قیاس شده اند نکته جالب اینجاست که برنامه های تلویزیونی، ازجمله مهمونی ساخته ایرج طهماسب با عروسک های که جذابی همچون آقای همساده و…، یا برنامه گفتگو محور برمودا کار کامران نجف زاده که با حواشی بسیاری همراه بود و گفتگو او با مهمان هایش بیشترین بازخورد را در شبکه های اجتماعی داشته و بخشی های بسیاری از آن وایرال شده است و به سرعت دست به دست می شود در این نظرسنجی در پایین ترین رتبه ها قرارگرفته اند. در عوض برنامه های شبکه سه سیما ازجمله فوتبال برتر که کمترین چرخش در شبکه های اجتماعی را دارد، در بالای جدول است. این نمودار را حتی می توان با قبل این برنامه هم مقایسه کرد. تعداد مخاطبانی که با این برنامه تماس می گیرند نسبت به دوره ای که عادل فردوسی پور آن را اجرا می کرد هم می تواند دامنه نظرسنجی را حد و حدود دهد.

اگرچه نظرسنجی ایسپا نشان می دهد که تولیدات شبکه سه بالاتر از همه تولیدات ایستاده است؛ اما برنامه هایی همچون برمودا و المیرا شریفی مقدم بیشتر از 300 میلیون بار در شبکه های اجتماعی دیده شدند و این درحالی است که این برنامه ها بخشی از تولیدات این شبکه نیستند. داده ها و آمارهایی که از شبکه های اجتماعی به دست می آید می تواند نقیضی برابر نظرسنجی باشد.

جامعه آماری، مبنای انتخاب و خروجی داده ها

برگزارکنندگان نظرسنجی قطعاً نقشی در تغییر نظر جامعه آماری خود نداشتند، اما انتخاب جامعه آماری یعنی همان یک هزار و هفتصد نفری که به پرسشنامه پاسخ داده اند و نحوه پرسش می تواند محل بحث باشد. مبنای انتخاب تصادفی شماره های تماس هم می تواند ما را به نتایجی برساند. فرض بگیرید اگر شما در آخرین روزهای تعطیلات فروردین از مردم بپرسید تلویزیون دیده اید، به دلیل تعطیلات احتمال دیدن برنامه های تلویزیونی وجود دارد؛ اما می توان سایه این ماه با بیشترین برنامه ها را به کل سال و یک نهاد تعمیم داد و تیتر زد که 62 درصد ایرانیان تلویزیون می بینند.

آنچه مسلم است آمار 62 درصد مخاطبان تلویزیون با توجه به شرایط اجتماعی و ریزش سرمایه اجتماعی این نهاد آن قدر بالاست که جای بحث دارد و جامعه شناسان می توانند با ورود به این مسیله آن را مورد نقد و بررسی قرار دهند.

اگر این نظرسنجی ها کنار هم گذاشته شود می تواند مدیران را به خطاهای راهبردی و استراتژیک بکشاند. از جمله آن می توان به صحبت های چند روز پیش پیمان جبلی رییس صداوسیما اشاره کرد. او گفته بود: شیوه های علمی نظرسنجی مرکز تحقیقات صداوسیما، سابقه ای بیش از 50 سال دارد. امسال در انتخابات پیش بینی مشارکت 41.7 درصدی را مرکز تحقیقات پیش بینی کرده بود که 41 درصد محقق شد. ذایقه مصرف رسانه ای جامعه به ویژه در نسل های جدید تغییر کرده است. امسال بنابراین قرار گرفته که الگوها و مدل های نظرسنجی به روزرسانی شود. بخش عمده ای از مخاطبان صداوسیما در شهرستان ها و روستاها هستند، لذا صداوسیما بیش از 80 درصد در روستاها و شهرهای کوچک مخاطب دارد.

آقای جبلی 80 درصد از کجا آمده است

جمله آخر آقای جبلی آن قدر گنگ و نامفهوم است که می تواند چند پرسش را به همراه داشته باشد. این عدد 80 درصد از کجا آمده است، 80 درصد از چه جمعیت آماری، تقسیمات کشوری چیز دیگری می گوید، اصلاً 80 درصد جمعیت ایران که در شهرهای کوچک و روستاها زندگی نمی کنند که بخواهند مخاطبان تلویزیون آقای جبلی باشند. شهرهای کوچک چه مقیاسی دارند، مثلاً شهرهای زیر 10 هزار نفر جمعیت کوچک به حساب می آید یا شهرهای زیر 100 هزار نفر یا 300 هزار نفر، آن وقت باید از آقای جبلی پرسید اگر تعداد شهرهای کوچک و روستاهای ایران را جمع بزنیم چطور به عدد 80 درصد جمعیت خواهیم رسید.

اگر این گونه است سهم شهرهای بزرگ از صداوسیما چه می شود. اصلاً مقیاس برای شناسایی یک شهر به بزرگی و کوچکی مگر اندازه و مساحت شهر است، شهر بزرگ به لحاظ وسعت بدون جمعیت معنا ندارد، به عبارتی بیابان یا جنگل یا هر چیزی است به غیراز شهر، شهر بزرگ تعریف دارد، میزان جمعیت به علاوه رشد صنایع و اقتصاد و ملاک های اجتماعی و زیستی، خب اگر در شهری 14 میلیون از 90 میلیون جمیعت ایران زندگی می کنند و تلویزیون هیچ برنامه ای برای آنان ندارد، تکلیف این 14 میلیون چیست و اگر در ایران به ترتیب شهرهای بزرگ را با جمعیتشان جمع بزنیم و به عددی حدود 60 درصد جمیعت کشور برسیم، آن وقت آن 80 درصد آقای جبلی کجای معادل قرار می گیرد.

خطر تفسیر به رای یک نظرسنجی و یا ترکیب عناصری در پرسشنامه ها می تواند یک فاجعه را رقم بزند، نمی توان با ابزار علم جدید به جنگ آن رفت و آن را از محتوا و معنا خارج کرد. مراکز نظرسنجی که سال ها در حال تولید علمی داده هستند باید کماکان مستقل باقی بمانند و نباید از کارشناسان این حرفه خالی شوند. مهم است که اگر نظرسنجی ها به نفع ما نبود، صادقانه بپذیریم و مهم تر است که داده ها را تفسیر به رای نکنیم چون راه به بی راهه هم نمی برد.

5757