ژاپنی ها چگونه بلایا را کنترل و مدیریت می کنند؟

در یک پژوهش بررسی شد؛

مدیریت بلایا در ژاپن تنها در صورت وقوع یک فاجعه بزرگ یا خاص که آثار زیان باری برای کل کشور داشته باشد، صورت متمرکزی می یابد و وجود قدرت واحد در چنین شرایطی ضروری تلقی می شود.

به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری ویکی سلامت، بحران در ابعاد طبیعی و انسانی رویدادی مخرب است که پیش بینی آن دشوار بوده و در صورت مدیریت نادرست آثار ویرانگر بیشتری خواهد داشت. مدیریت بحران مجموعه اقدامات سازماندهی شده است که برای پیشگیری، آمادگی، واکنش و کاهش یک بحران انجام می شود. مدیریت بحران اغلب ماهیت هماهنگ کننده دارد که شناخت عینی آن نیازمند مطالعه تجربه ای انضمامی در این زمینه است.

در گزارشی با عنوان «مطالعه تطبیقی مدیریت بحران (1): مدیریت بحران در ژاپن؛ جایگاه و ارکان» بیان می کند که بحران های طبیعی و انسانی در اکثر موارد رویداد هایی آسیب زا به شمار می آیند که نیازمند مدیریت و کنترل مرحله ای هستند. مدیریتی با چنین ماهیت، علاوه بر تدوین برنامه ها و اقدامات اجرایی کارآمد، ترتیبات و تشکیلاتی را می طلبد تا بحران ها در تمامی مراحل اعم از قبل، حین و بعد از وقوع کنترل شوند و خسارت ها به حداقل برسد. مدیریت بحران اغلب و در اکثر موارد ماهیتی هماهنگ کننده دارد. بر این اساس، جهت مدیریت مطلوب بحران ها، شناخت جامع الگویی از مدیریت بحران با ماهیت هماهنگ کنندگی، مسیری برای یادگیری هر چه بیشتر در این زمینه است.

* اهمیت ژاپن به عنوان یک الگو در مدیریت بحران

در این گزارش آمده است که به نظر می رسد الگوی کشور ژاپن انتخابی مناسب باشد؛ زیرا مطالعه مدیریت بحران در این کشور به دلیل قرار گرفتن در بستر وقوع بحران های طبیعی در سطح زمین، آزمون و خطا های بسیار در چگونگی مدیریت بحران هایی مانند زلزله، سونامی، سیل و…، متحمل شدن خسارت های فراوان جانی و مالی و درنهایت انباشت آموخته های مدیریتی و اجرایی در این زمینه، اصولی آموزنده و هدایت کننده به ارمغان خواهد داشت. در این گزارش جایگاه و ارکان مدیریت بحران در کشور ژاپن بررسی شده است.  

تفکیک رهبری و مدیریت بحران در ژاپن به دو بخش رهبری پشتیبانی و رهبری عملیاتی در دو مقیاس ملی و محلی حکایت از تقسیم سازماندهی شده نقش ها و مسیولیت ها در این عرصه دارد

براساس یافته های این گزارش اصول راهنمای حاصل از خوانش و بررسی جایگاه و ارکان مدیریت بلایا در ژاپن گویای این است که تفکیک رهبری و مدیریت بحران در ژاپن به دو بخش رهبری پشتیبانی و رهبری عملیاتی در دو مقیاس ملی و محلی حکایت از تقسیم سازماندهی شده نقش ها و مسیولیت ها در این عرصه دارد. بدین معنا که نقش های تدوین سیاست ها، برنامه های پایه و همچنین مسیولیت هماهنگی و اجرای دقیق و سریع اقدامات مدیریت بلایا را بازیگران مشخص و گوناگونی در مقیاس های مختلف ملی (کابینه) و محلی (استانداری ها و شهرداری ها) بر عهده دارند.  

* مهم ترین ویژگی حکمرانی در مدیریت بلایا در ژاپن

این گزارش ادامه می دهد که مهم ترین ویژگی حکمرانی در مدیریت بلایا در مقیاس ملی در ژاپن این است که نقش و جایگاه هر دو رهبری پشتیبانی و عملیاتی در آن دارای اقتدار سیاسی- اداری است که هر کدام از این رهبری ها به ترتیب به شخص اول سیاسی- اداری در مملکت یعنی نخست وزیر و همچنین وزیر دولت در مدیریت بلایا در کابینه سپرده شده است. تدبیر چنین ترتیباتی در این کشور برجستگی مدیریت بلایا، قرار گرفتن در راس امور و باور داشتن به بلایا و احتمال وقوع آن را به ذهن متبادر می کند.  

این گزارش در ادامه بیان می کند که مقام وزیر دولت در مدیریت بلایا در کابینه ژاپن به عنوان وزیر هم رده با سایر وزرای کشور، در راس رهبری عملیاتی در مدیریت بلایا فعالیت می کند که تعریف این نقش جدید در کابینه به مثابه چاره اندیشی و تمهید مهم دولت ژاپن جهت ارتقای یکپارچگی و هماهنگی سیاست های مدیریت بلایا میان سایر وزارتخانه ها و سازمان های متعدد و مرتبط در مدیریت بلایا و همچنین غلبه بر بخشی گرایی بروکراتیک در این حوزه است. وجود چنین وزیری در میان سایر وزرای کشور بیش از پیش ماهیت هماهنگ کنندگی مدیریت بلایا در ژاپن را نمایان و تقویت می کند.  

* تجربیات مکرر در مدیریت و مقابله با بلایا

این گزارش ادامه می دهد که دولت ژاپن به دلیل تجربیات مکرر در مدیریت و مقابله با بلایا، ترکیبی از سیستم های مدیریت اضطراری عمودی و افقی را توسعه داده است. به طور عمودی، هم دولت و هم حکومت های محلی اقدامات پیشگیری و پاسخ به بلایا را بر عهده دارند که در صورت بروز بلایا به برنامه ریزی و هماهنگی می پردازند. به صورت افقی، وزارتخانه ها و سازمان های مختلف دخیل در مدیریت بلایا در مقیاس ملی و محلی شبکه مشترک واکنش به بلایا را تشکیل می دهند و تحت هدایت «ستاد مدیریت بلایا» در سطوح ملی و محلی با یکدیگر همکاری می کنند.  

ژاپن در حوزه مدیریت بلایا شکلی از تمرکززدایی از نقش و مسیولیت های مقابله و مدیریت بلایا انجام شده که تمامی آنها به عرصه های واقعی و عملیاتی مدیریت بلایا یعنی حکومت های محلی (استانداری ها و شهرداری ها) واگذار شده است

در این گزارش بیان می شود که در ژاپن در حوزه مدیریت بلایا شکلی از تمرکززدایی از نقش و مسیولیت های مقابله و مدیریت بلایا انجام شده که تمامی آنها به عرصه های واقعی و عملیاتی مدیریت بلایا یعنی حکومت های محلی (استانداری ها و شهرداری ها) واگذار شده است؛ جایگاه، اقتدار نهادی، اختیار، صلاحیت، قابلیت و مسیولیت های مهم حکومت های محلی به مثابه رهبران پشتیبان و عملیاتی در مقیاس محلی، نقشی متمایز و مکملی را به آنها در تمامی مراحل برنامه ریزی و مدیریت بلایا اعطا می کند. تدوین و اجرای برنامه ها، هماهنگی کامل نهاد ها و سازمان های دخیل در مراحل مدیریت بلایا، حضور در تمامی مراحل مدیریت بلایا اعم از انجام اقدامات پیشگیرانه مانند صدور مقررات، مجوزها، دستورالعمل ها، آموزش، مانور های ایمنی، صدور و انتقال اطلاعات و هشدارها، فعالیت های تخلیه و نجات، تامین و توزیع کالا های اولیه در شرایط اضطراری، هماهنگی کلی بازیابی و احیای معیشت در مرحله بازیابی و بازسازی و همکاری با بخش خصوصی و سازمان های جامعه مدنی از وظایف مهم حکومت های محلی در مدیریت بلایا در ژاپن محسوب می شوند.

* استانداری ها و شهرداری ها بازیگران پیشرو در خط مقدم مدیریت بحران

این گزارش مطرح می کند که در تمامی بلایا، استانداری ها و به ویژه شهرداری ها بازیگران پیشرو در خط مقدم مدیریت و مقابله با بلایا هستند که با اقتدار، صلاحیت، دانش و آگاهی ژرف خود در مورد شرایط و ویژگی های محلی استان یا شهر خود، نقش مهمی را در مدیریت بلایا در ژاپن ایفا می کنند و به بیان ی دیگر اثر و نقش هم افزایی در مدیریت بلایا را بر عهده دارند.  

در این گزارش آمده است که مدیریت بلایا در ژاپن تنها در صورت وقوع یک فاجعه بزرگ یا خاص که آثار زیان باری برای کل کشور داشته باشد، صورت متمرکزی می یابد و وجود قدرت واحد و متمرکز در مواجهه با چنین فجایع ضروری تلقی می شود. در این صورت ستاد های مدیریت بلایای شدید، خاص و بزرگ مقیاس (در کابینه و محل فاجعه) با صلاحدید نخست وزیر و ریاست وزیر دولت در مدیریت بلایا تشکیل می شود که در مراحل مختلف مدیریت بلایا مانند پیشگیری، مقابله و بازیابی و همچنین اقدامات کنترل اضطراری به فعالیت می پردازد.

این گزارش توضیح می دهد که وجود شورایی با نام «شورای ارتباطی پشتیبانی از تندرستی و سلامت بازماندگان» در بالاترین رده سیاستگذاری در مدیریت بلایا یعنی شورای مرکزی مدیریت بلایا، نشان می دهد که در ژاپن علاوه بر سلامتی جسمی بازماندگان در محیط بغرنج فاجعه، تامین و حفظ سلامتی روحی و روانی آنان و ایجاد محیط امن روانی برای بازماندگان امری اولویت دار در افزایش کیفیت مدیریت بلایاست.  

این گزارش مطرح می کند که نکته قابل تامل حاصل از بررسی مدیریت بلایا در ژاپن این است که قانون پایه مقابله با بلایا و سایر قوانین مرتبط به طور مکرر پس از هر یک از بلایای رخ داده و به ویژه بلایای بزرگ مقیاس و حصول درس ها و تجربه ها، مورد بررسی، بازنگری و اصلاح قرار می گیرند. همچنین گزیده اصلی درباره ماهیت مدیریت بحران در ژاپن این است که «مدیریت بحران در این کشور در ضمن داشتن هویتی ملی و متمرکز (مستقر در کابینه دولت)، بی کم و کاست محلی و غیرمتمرکز است».

متن کامل گزارش را اینجا بخوانید.